سازمان اوپک چقدر قدرتمند است؟

از نظر سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک)، پایین آمدن قیمت نفت یک مشکل واقعی است، زیرا هر قدر قیمت نفت پایین باشد، همان قدر درآمد دوازده کشور عضو کمتر می گردد. کشورهای عضو اوپک عبارت اند از عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت، قطر، ایران، عراق، نایجریا، لیبیا، انگولا، الجزایر، اکوادور و ونزویلا.

جمعاً این کشورها بیش از یک سوم نفت خام جهان را تهیه می کنند و بر یک بخش بزرگ ذخایر نفتی جهان مالکیت دارند. اوپک در سال 1960 به این هدف تشکیل گردید که از طریق مقدار تولیداتش بر قیمت نفت تاثیر بگذارد.

عرضه زیاد، تقاضای اندک

یک دلیل ساده برای پایین بودن نسبی قیمت نفت وجود دارد. در حال حاضر قیمت یک بشکه یا یک بیرل نفت (150 لیتر) کمتر از 80 دالر امریکایی است. زیرا عرضه نفت بیشتر از تقاضای آن است. چنانکه انتظار می رفت، رشد اقتصادی در بسیاری بخش های جهان ضعیف است، بنابراین به نفت کمتر ضرورت است

در عین زمان قبل از همه ایالات متحده امریکا، بزرگترین مصرف کننده انرژی در جهان، منابع جدیدی را باز کرده و تولید نفت را بیشتر ساخته است. در روش موسوم به "فراکنگ" یا شکستگی‌ها هایدرولیکی در طبقات سنگی عمیق زیر زمین نفت و گاز تولید می گردد که در گذشته قابل دسترس نبود.

طبق تخمین اداره بین المللی انرژی، احتمال دارد ایالات متحده امریکا در سال آینده بتواند نفت بیشتر از روسیه و عربستان سعودی تولید کند.

با وجود بحران های جیوپولیتیکی مانند منازعه اوکرایین و تحریم های ایالات متحده امریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه و قوی گردیدن سازمان تروریستی "دولت اسلامی" در عراق و سوریه، از تابستان به این سو، قیمت نفت 30 درصد پایین آمده است.

برای آن کشورهای صنعتی که خود شان تولیدات نفتی قابل ذکر ندارند، کاهش قیمت نفت یک نعمت است. گروه بانکداری بین المللی و شرکت خدمات مالی ایتالیایی موسوم به "یونی کریدت" محاسبه نموده است که تنها در آلمان تصدی ها و شرکت های خصوصی از این طریق در سال آینده 35 ملیارد یورو پس انداز می کنند.

اندریاس ریس، متصدی ارشد اقتصاد ملی این بانک در آلمان به رویترز گفته است که «این مبلغ درست برابر است به یک درصد تولیدات ناخالص داخلی. این یک کاهش نیرومند فشار است که مخارج تصدی ها را پایین می آورد و قدرت خرید مصرف کنندگان را افزایش می دهد.»

تولید نفت کمتر می گردد؟

برعکس برای کشورهای تولید کننده نفت، پایین آمدن قیمت نفت به معنای پایین آمدن درآمد شان است. برای برخی از این کشورها از جمله روسیه این امر مشکلات جدی بار می آورد. این کشور صرف در صورتی می تواند بودجه اش را تمویل کند که قیمت نفت از یک میزان معین بگذرد.

در حقیقت انتظار برده می شود که دست کم کشورهای عضو اوپک در این مورد توافق کنند که کمتر نفت تولید کنند تا عرضه را کاهش دهند و به این طریق قیمت ها را افزایش دهند. در حال حاضر کارتل اوپک روزانه 30 میلیون بشکه یا بیرل نفت تولید می کند که از سه سال به این سو، این مقدار تغییر نکرده است.

با اینهم همه کشورهای عضو میزان تعیین شده تولید نفت را رعایت نمی کنند. طبق معلومات اداره بین المللی انرژی این کارتل روزانه 500 هزار بشکه یا بیرل نفت بیشتر از میزان مورد توافق تولید می کند.

جیف کالگن، دانشمند اقتصاد سیاسی دانشگاه براون در ایالات متحده امریکا و مولف کتاب "تجاوز نفتی – چگونه نفت جنگ را به وجود می آورد"، می گوید که از سال 1982 یعنی سالی که در آن میزان تولید نفت در اوپک تعیین و اجرایی شد، کشورهای عضو در 96 درصد موارد این میزان را رعایت نکرده اند.

اوپک بی قدرت است؟

پژوهشگران تردید دارند که اوپک بتواند قیمت نفت را کنترول کند. کالگن ضمن مقاله ای برای روزنامه "واشنگتن پست" نوشته است که «احتمالاً عربستان سعودی تا اندازه ای قدرت آن را دارد که بر قیمت نفت تاثیر بگذارد، زیرا این کشور بنا بر ذخایر بزرگ تولیدی ای که دارد می تواند تولید را همین طور بلند نگه دارد و یا اینکه پایین بیاورد.»

این دانشمند می افزاید: «اما مهم قدرت کشورهای جداگانه است. اوپک به مثابه یک سازمان کدام نفوذ اضافی ندارد. اکثر اعضای اوپک از ونزویلا گرفته تا نایجریا و عراق، بدون ذخایر تولید، نفت شان را با سرعت ممکن پمپ می کنند.»

از حاشیه های نشست اوپک در روز پنجشنبه، شنیده می شود که عربستان سعودی علامتی نداده است که دلالت بر کاهش میزان تولید نفت کند. آیا دلیل احتمالی پایین نگه داشتن قیمت نفت توسط عربستان این است که استخراج پرهزینه نفت "فراکنگ" توسط ایالات متحده امریکا را کمتر سودآور سازد؟ یا اینکه عربستان سعودی با این اقدامش می خواهد از ایالات متحده امریکا و اتحادیه اروپا در تحریم های شان علیه روسیه حمایت کند، زیرا پایین آمدن قیمت نفت برای روسیه به طور خاصی مشکل تمام می شود؟

کالگن، دانشمند اقتصاد سیاسی معتقد است که به هر صورت اوپک به مثابه یک سازمان در این بازی بازنده است: «جهان باید به این اعتقاد پایان بدهد که اوپک می تواند بر بازار انرژی جهان به طور قاطع تاثیر بگذارد. این کار را نمی تواند».

از نگاه کالگن، همچنان عامل افزایش زیاد قیمت نفت در سال های گذشته اوپک نه، بلکه تقاضای فزاینده کشورهای آسیایی بود. در سال 2003 یک بشکه یا بیرل نفت خام بریتانیایی برنت، هنوز 29 دالر امریکایی بود، ده سال بعدتر قیمت آن 109 دالر بود.