انتخابات ، دموکراتيک سازي وحقوق بشر درجامعه بعد ازجنگ (1)

درافغانستان فصل مبارزات انتخاباتي است. افغانستان بعد ازسقوط طالبان به نام جامعه بعد از منازعه يا جنگ وگاهي هم کشورجنگزده خوانده مي شود. انتخابات دراين کشور ويژگيهاي عليحده اي دارد که بايد با دقت شناخته شوند.

اکثريت کشورهاي جهان رهبران شان را ازراه انتخابات برمي گزينند

دهه اول قرن بيستم با اوج گيري حکومتهايي که توسط انتخابات به ميان آمده اند، مشخص مي شود. ازجمله 192 کشور جهان درسال 2001 ميلادي 122 کشورآن حکومتهاي انتخابي داشتند.

علاوه براين انتخابات يک بخش جدايي نا پذير ماموريت پاسداري ازصلح سازمان ملل متحد را تشکيل مي دهد. اين ماموريت "پاسداري ازصلح" ملل متحد ديگرتنها "جلوگيري ازجنگ" نيست، بلکه از " دولت سازي" درکشوري مانند افغانستان گرفته تا ايجاد دولت درتيمورشرقي را در برميگيرد. اين بدان معني است که ملل متحد مجبوربوده است تا درجهت فراهم ساختن مشروعيت براي دولت جديدي که روي کارآمده است ، ازانتخابات شوراي ملي تا تشکيل حکومت را جزء وظايف خود سازد.

ملل متحد به نيابت ازجامعه بين المللي اين کارها را که انجام داد، درحقيقت علامت مي دهد که دوران حضور جامعه بين المللي پايان يافته است واکنون نيروهاي داخلي اند که بايد سرنوشت کشور را دردست گيرند. با اينهمه تلاشها ، نتايجي که ازانتخابات به دست آمده است ، مختلف مي باشد. اين بدان معنا است که انتخابات هميشه به صلح وثبات منجر نشده است. به طورمثال : درناميبيا وموزامبيک انتخابات بسيارنتايج مثبت بار آورده است وکار بدانجا کشيد تا با گذشته پرجنجال شان کاملاً ببرند.

اما درکشورهاي ديگري مانند انگولا، تقلب درانتخابات مشکلات بيشتري به وجود آورد که بعد ها حل شدند. درکشورهايتي با وجود آنکه مردم درانتخابات وسيعاً شرکت کردند، ناتواني اداره حکومتي ، اعتبار اين انتخابات را برهم زد. برعکس در کمبوديا که انتخابات ازلحاظ فني خوب به راه افتاد، بعداز ختم انتخابات واقعيتهاي بازيهاي قدرت سياسي، نتايج آن را زيرسايه قرارداد.

سه عاملي اصلي اي که برنتايج انتخابات درجوامع بعد ازجنگ تاثيرحياتي دارند

نخستين عامل، برگزاري به موقع انتخابات است. يعني بعد ازختم جنگ وآغاز پروسه صلح بايد به زودي ممکن انتخابات صورت گيرد. گاهي هم يک سلسله مقدمات ضروري ممکن است ، دوسه سالي برگزاري اولين انتخابات را پس بياندازد. درافغانستان با اولين انتخابات رياست جمهوري وشوراي ملي اين دوره سپري شده است. حال ما دراينجا نمي خواهيم روي آن صحبت بکنيم .

دومين عامل، ميکانيسم يا ساختکارهاي انتخاباتي است. يعني اينکه کي ادارهء به راه انداختن انتخابات را دردست دارد؟ چگونه راي دهندگان ثبت نام مي شوند؟ ازکدام فرمول انتخاباتي پيروي مي شود؟

سومين عاملي که بدان کمتر توجه مي شود، تاثيرانتخابات براحزاب سياسي مي باشد. اين موضوع بخصوص درکشورهايي که جامع مدني ضعيف است و احزاب سياسي يگانه وسيله کليدي ارتباط بين توده هاي مردم ونخبگان مي باشند، اهميت اساسي دارد. همچنان اينکه احزاب سياسي با پروسه انتخاباتي چه برخورد ي مي داشته باشند، به ذات خود اهميت دارد.اين بدان معنا است که آيا احزاب سياسي دراين مبارزه انتخاباتي با يک ديد تنگ نظرانه ، شخصي ، فرقه گرايانه ، قومگرايانه وبراي دنبال کردن هدفهاي دوران جنگ شان شرکت مي کنند؟ يا اينکه با يک ديد وسيع چندين قومي ، با يک برنامه حزبي که ارتباط واقعي با مردم داشته باشد درانتخابات شرکت مي کنند؟ همچنان آنچه مهم است اينکه چگونه شکل محدود وقومگرايانه شرکت احزاب درانتخابات را مي توان تضعيف کرد وشکل بلند نظرانه آن را تشويق نمود.

درکل مسئله اساسي درانتخابات کشورهاي بعد ازجنگ اين است که درکدام اوضاع انتخابات به ايجاد يک نظم دموکراتيک جديد کمک مي کند وکدام اوضاع مي تواند دموکراسي را تضعيف کرده وراه را براي برگشت مجدد جنگ ومنازعه هموار کند؟

ساختکارهاي انتخاباتي

شناسايي ساختکارهاي انتخاباتي ايجاب درک عميق را مي کند. ازهمين رو درمورد آن سوء تفاهمهاي زيادي وجود دارند. موفقيت يا ناکامي انتخابات درجوامع بعد ازجنگ به شناخت درست ازاين ساختکارها وابسته مي باشد.

ساختکارهاي انتخاباتي را به دوساحه عمده مي توان تقسيم کرد:

اول، سيستم انتخاباتي مي باشد. سيستم انتخاباتي عبارت از فرمولي است که به واسطه آن راي دهندگان کسي را به نمايندگي خود انتخاب مي کنند. اين سيستم شامل طرزترتيب ورقه هاي راي دهي و همچنان ساختارمناطقي مي باشد که درآنجا راي دهي صورت مي گيرد.

دوم ، طرز اداره انتخابات است. مثلاً کدام ارگان اداره انتخابات را دردست دارد، چگونه راي دهندگان ثبت نام مي شوند وتعيين حدود مناطقي که درآنجا راي دهي صورت مي گيرد، برچه نحو مي باشد.

طرز برخورد صحيح به اين دوساحه درموفقيت ويا ناکامي روند دموکراسي کشورهاي بعد ازجنگ تاثيراساسي دارد. به طور مثال درجوامعي که تازه ازجنگ نجات مي بابند ، اکثراً کدام سرشماري دقيقي وجود نمي داشته باشد. بنابراين ثبت نام راي دهندگان به وقت کافي ودربسياري ازموارد به دست کم يک سال ضرورت مي داشته باشد.

اداره انتخابات يا به اصطلاح مروج درافغانستان " کمسيون انتخابات " اهميت حياتي دارد. مهم آن است که اين انتخابات توسط دولت برسرقدرت اداره مي شود ، يااينکه توسط يک اداره مستقل وبيطرف ويا اينکه اداره اي مرکب از نمايندگان احزاب سياسي .

تجربه نشان داده است که آن کميسيون انتخاباتي که توسط دولت اداره شود، اکثراً مشکل آفرين مي باشد. اداره مستقل انتخابات که توسط افراد بيطرف تشکيل شده باشد، يک تجربه هند يعني بزرگترين کشوردموکراسي آسيا است که تا اکنون درآن کشور بخوبي کارمي کند.اين تجربه درناميبيا، تيمور شرقي و کمبوديا، ازاعتبار برخوردار بوده است. اداره انتخابات که متشکل از نمايندگان احزاب سياسي باشد، يک تجربه ايالات متحده امريکا است که درآن کشور بخوبي کارمي کند ، لاکن نتايج آن دربعضي ازجوامع مثبت نبوده است. به طورمثال درانتخابات سال 1998 اندونيزيا چنين اداره حزبي تحت تاثيررقابت نمايندگان احزاب مختلف چنان بيکاره شد که وظايف مقدماتي اش را نيز انجام داده نتوانست.

درمورد اينکه راي دادن مطابق به کدام فرمول صورت بگيرد ، تا اکنون کدام توافق نظر وجود ندارد.

به حيث يک قانون تمام انتخابات هايي که درکشورهاي بعد ازمنازعه زيرنظارت ملل متحد صورت گرفته اند، به شکلي ازاشکال انتخابات هاي تناسبي بوده اند. يعني مسئله طوري نبوده است که مثلاً يک نفر تنها حق داشته باشد راي خود را به يک کانديدا که ازهمان منطقه است بدهد. او مي توانسته به يک ليست ازافراد کشورش که نامزد مقام نمايندگي بوده اند ، مطابق به دلخواه خود راي بدهد.

نظرجديد وبديل، بيشترتمرکز گراست ومخالف نوع تناسبي راي دادن مي باشد. هدف اين نظر آن است تا ازطريق ايجاد يک نوع جورآمدن توسط چانه زني وامتيازخواهي بين اقوام زمينه همکاري و انطباق را بين گروههاي رقيب فراهم سازد. اين نظرمي خواهد ازطريق ايجاد زمينه هاي گفت گو و مذاکره بين آن نيروهاي مخالف سياسي که گاهي مي توانند برخورد هاي خشونتبار را به وجود آورند، امکان يک همرايي يا وفاق را آماده سازد.

علاوه براين، سيستم راي دادن ترجيحي نيز وجود دارد. اين بدان معني است که راي دهندگان مجبور نيستند که حتماً به يک نفر راي بدهند. بلکه آنها حق دارند، مطابق به ارزيابي خود شان چندتن ازکانديداهايي را که در ورقه راي دهي وجود دارند، انتخاب بکنند. اين به ترتيبي است که حق انتخاب اول، دوم وسوم مي داشته باشند . يعني نفر اول را ازهمه بهترمي داند، نفردوم را به درجه کمترونفرسوم را درمرحله آخرترجيح مي دهند.

داکتربنجامين ريلي/ رسول رحيم

ويراستار: سيد روح الله ياسر