آلبوم عکس: از کشت پنبه تا تولید نخ و لباس در افغانستان
کاشت پنبه یکی از پیشه های قدیمی مردم افغانستان است. زمانی این کشور یکی از تولید کنندگان مطرح پنبه، نخ و کالاهای نخی بود و کارخانه هایی داشت که صدها تن در آنان مشغول به کار بودند، اما حالا این روند رونقی ندارد.
در حوزه های مختلف افغانستان دهقانان زیادی مشغول کشت پنبه هستند، اما به میزان دو یا سه دهه پیش، حالا خیلی از آنان به کشت دیگر نباتات و یا موادمخدر روی آورده اند. دلیلش هم نبودن بازار خوب و بی توجهی به حاصلات پنبه است.
از پنبه می توان از خوراکی گرفته تا پوشاک تولید کرد. از روغن پنبه دانه برای پخت و پز و نیز طبابت استفاده می شود، از تفاله اش برای خوراک حیوانات، از پنبه اش تولیدات نخی تولید می شود و ساقه هایش را نیز می توان برای تولید کود کیمیاوی و یا سوخت استفاده کرد.
پنبه به عنوان یکی از کشت های مشهور و اقلام صادراتی افغانستان محسوب می شد. سه دهه پیش نزدیک به 20 هزار هکتار زمین در این کشور زیر کشت پنبه بود و سالانه بیش از 350 هزار تن پنبه تولید می کرد. هنوز هم شمار زیادی روستاییان پیر، جوان، زن، مرد و حتی کودکان در مزارع پنبه و فرایند تولید نخ کار می کنند.
دهقانان این نبات صنعتی را پس از برداشت حاصلات گندم می کارند و برداشت آن را زمانی آغاز می کنند که حداقل 60 درصد غوزه هایش باز شده باشد. پس از برداشت پنبه های دانه دار، برای جدا کردن پنبه از دانه آن به کارخانه ها فرستاده می شود.
جداسازی پنبه از دانه اش توسط ماشین صورت می گیرد. زمانی روسیه و آلمان دو کارخانه بزرگ در افغانستان ساخته بودند که پنبه را به یکی از اقلام تجارتی مهم راه ابریشم تبدیل کرده بود؛ اما این کارخانه ها در جریان جنگ متوقف و تخریب شدند و کشت پنبه هم به دلیل کاهش متقاضی داخلی کم شد.
اما حالا بخش هایی از کارخانه های قدیمی و چند کارخانه ولایتی جدید دوباره راه اندازی شده اند و تلاش می شود روند تولید پنبه و فراورده های آن تقویت شود. هنوز هم آنچنان که باید تولید پنبه در افغانستان میکانیزه نشده است. وزارت زراعت به دهقانان کمک هایی می کند و از سویی هم برای کارهای صنعتی اش از سوی سرمایه گذاران داخلی گام هایی برداشته شده، اما هنوز هم کار زیادی باقی مانده است.
پس از آنکه پنبه از پنبه دانه جدا شد، پنبه های پاک داخل گونی های بزرگ می شوند و به سوی کارخانه های نخ ریسی، فابریکه های تولیدی دیگر فرآورده های پنبه و یا هم دکان های پنبه فروشی ارسال می شوند. دانه های پنبه که به "پنبه دانه" مشهور اند نیز به سوی فابریکه های تولید روغن و خوراک حیوانی فرستاده می شوند.
پنبه ها که به کارخانه نخریسی رسید، تولید نخ شروع می شود. البته نخ ها در ابتدا همه سفید و یا کرمی رنگ اند. پنبه های زودرس سفیدتر و دیررس کرمی رنگ اند. پنبه افغانستان از الیاف قوی تر نسبت به پنبه کشورهای منطقه برخوردار است و به همین دلیل بخش بزرگی از آن به پاکستان قاچاق شده و به نام آن کشور به فروش می رسد.
تولید نخ از پنبه به شکل سنتی، محلی و دستی آن نیز انجام می شود. زنان در روستاها اوقات فراغت شان را با موشله های دستی به تولید نخ می پردازند. بیشتر زنان کوچی این کار را می کنند. البته هم از پنبه و هم از پشم حیوانات این نوع تولید نخ رواج دارد.
در سال های اخیر برخی از موسسات بین المللی و محلی کمک کننده برای تقویت اقتصاد خانواده ها به برخی از زنان ماشین های تولید نخ را داده اند که در داخل افغانستان تولید شده اند. این ماشین های دستی و چوبی روند تولید نخ را سریع تر و بهتر انجام می دهند. شمار زیادی از زنان روستایی حالا با این ماشین ها کار می کنند.
نخ تولید شده در کارخانه های نخ ریسی به سوی فابریکه های رنگریزی می رود و در آنجا در خم های رنگ به رنگ های مختلف رنگ می شود. سپس نخ رنگ شده از خم بالا کشیده شده و برای چند ساعت در فضای باز قرار داده می شود تا خشک شود. رنگ این نخ ها در افغانستان هنوز هم با استفاده از ملونه های رنگی طبیعی صورت می گیرد که همانند رنگ های کیمیایی آسیب های جلدی به بار نمی آورد.
سپس نخ ها به بازار می رود و به شکل عمده و پرچون فروخته می شود. بخشی از نخ های تولید شده برای بافندگی استفاده می شوند. در حال حاضر فابریکه نساجی بلخ فقط در بخش تولید نخ مشغول است. فابریکه ای که می تواند تکه های نخی هم تولید کند، اما فعلا این بخش غیر فعال است.
از نخ تولیدی پنبه افغانستان تکه های مرغوبی در خارج تولید می شود و دوباره به افغانستان صادر می گردد. خیلی از کسانی که لباس نخی می پوشند شاید ندانند که تکه ای که برای دوخت کالای شان استفاده شده، پنبه کشت شده در کشور خودشان است. کالاهای نخی از نظر بهداشتی برای پوست انسان مناسب تر اند و باعث بروز بیماری های جلدی نمی شوند. کالاهای نخی از کالاهایی که از تکه های مصنوعی دوخته می شوند قیمت تر اند.
افغانستان زمانی یکی از بزرگترین کارخانه های نساجی را در منطقه داشت و پارچه های تولیدی اش حتی به کشورهای مختلف جهان صادر می شد. حالا این کارخانه راکد است و تولیدی ندارد. در بیش از یک دهه اخیر هم برای راه اندازی مجدد آن کاری نشده است. این کارخانه در دهه 1960 در منطقه گلبهار در نزدیکی چاریکار ساخته شد. راه اندازی مجدد این کارخانه می تواند هزاران تن را به کار اندازد.