پیامد سقوط اسد برای ایران چیست؟
۱۴۰۳ آذر ۲۰, سه‌شنبه
در پی سرنگونی ناگهانی حکومت بشار اسد توسط گروه‌های شورشی مخالف، رهبری ایران در تقلا است تا با از دست دادن متحد دیرینه‌اش بشار اسد چگونه کنار بیاید.
مقامات ایرانی در ابتدا وضعیت را کم‌اهمیت جلوه دادند و شرایط در سوریه را «عادی» توصیف کردند. با این حال، سقوط رژیم اسد احتمالاً نقش سوریه را به عنوان محور اصلی استراتژی منطقه‌ای تهران به خطر می‌اندازد.
سوریه سنگ‌بنای آنچه تهران به عنوان «هلال شیعی» توصیف می‌کند بود، یعنی دیدگاه ژئوپلیتیکی که هدف آن پیوند دادن ایران به متحدانش در لبنان و فراتر از آن بوده است.
صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید!
علی خامنه‌ای، رهبر ایران، زمانی سوریه را «ستون محور مقاومت» توصیف کرد که منظورش شبکه‌ای از گروه‌های مورد حمایت ایران در خاورمیانه است که مخالف اسرائیل و نفوذ ایالات متحده امریکا هستند. سوریه همچنین یک کریدور برای تامین تسلیحات و سایر پشتیبانی‌های ایران از نیروهای نیابتی در لبنان بوده است.
خانواده اسد بیش از ۵۰ سال با مشت آهنین بر سوریه حکومت کردند و سقوط او نشان دهنده یک شکست ویرانگر برای سیاست تهران است.
تحلیلگران استدلال می‌کنند که ممکن است ایران بخواهد به حمایت از گروه‌های نیابتی در منطقه ادامه دهد، اما ظرفیت مالی و نظامی‌اش برای این منظور، به طور قابل توجهی کاهش یافته است.
محمد جواد اکبرین، تحلیلگر سیاسی و مخالف نظام ایران، به دویچه وله گفت که تهران ممکن است اکنون استراتژی خود برای حفظ نفوذ را با ممانعت از برقراری نظم جدید و باثبات در سوریه تغییر دهد.
این تاکتیک بی‌پیشینه نخواهد بود. ایران قبلاً از نیروهای بی‌ثبات‌کننده در عراق و افغانستان برای مقابله با نفوذ ایالات متحده امریکا و نمایش قدرت خود حمایت کرده است. با این حال، وضعیت اقتصادی کنونی تهران، توانایی ایران برای اجرای چنین استراتژی‌ها را محدود می‌کند.
ایران میلیاردها دالر برای اسد هزینه کرد
هزینه حمایت از حکومت اسد، منشأی ناامیدی فزاینده عمومی در ایران بوده است. در سال ۲۰۲۰، حشمت‌الله فلاحت پیشه، رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران، در مصاحبه‌ای با یک روزنامه فاش کرد که ایران تقریباً ۳۰ میلیارد دالر (حدود ۲۸ میلیارد یورو) برای نگهداشتن اسد در قدرت هزینه کرده است.
این حمایت از سوی ایران و همچنین روسیه، اسد را قادر ساخت تا در جنگ داخلی سوریه دست بالاتر داشته باشد و مخالفان حکومت خود را به طرز وحشیانه‌ای سرکوب کند. اسد متهم به جنایات جنگی از جمله حملات بی‌رویه به غیرنظامیان است.
بهرام پارسایی، نماینده سابق مجلس شورای اسلامی در پست اخیر خود در شبکه اجتماعی ایکس با تاکید بر این که هزینه‌های ایران برای بشار اسد بدون تصویب مجلس بوده است، پرسید حالا که اسد رفته است، چه کسی قرضه‌ها را بازپرداخت می‌کند.
این در حالیست که مشکلات اقتصادی گسترده در ایران، نارضایتی مردم را افزایش داده است.
بسیاری ایرانیان این سوال را مطرح می‌کنند که چرا حکومت مصارف خارجی را بر رفع نیازهای داخلی، مانند ساخت مکتب‌ها و شفاخانه‌ها در مناطق فقیرنشین مانند سیستان و بلوچستان، اولویت می‌دهد.
تضعیف پروپاگندای تهران
سقوط بشار اسد با خوش‌بینی محتاطانه بسیاری از ایرانیان، به ویژه آنهایی که از حکومت خودکامه ایران ناراض اند، مواجه شده است.
رضا علیجانی، یک فعال سیاسی ایرانی مستقر در پاریس، گفت سقوط اسد مشابهت‌هایی را بین ژریم‌های سرکوبگر دمشق و تهران برجسته کرد.
او به دویچه وله گفت ادعاهای نیروهای اپوزیسیون در سوریه، مانند تضمین حکومت فراگیر و تلاش برای جلوگیری از هرج و مرج، می‌تواند به عنوان الگوهای بالقوه برای آینده ایران باشد، اگر روزی جمهوری اسلامی سقوط کند.
اما او به چالش‌های انتقال از دیکتاتوری به دموکراسی، به ویژه در جوامعی اشاره کرد که دهه‌ها حکومت اقتدارگرایانه را تجربه کرده اند.
حکومت ایران سال‌هاست که در پروپاگندای خود بر موفقیت «محور مقاومت» تاکید کرده است. سقوط اسد اما این روایت را تضعیف می‌کند و می‌تواند حامیان تندرو رژیم را ناامید سازد.
براساس گزارش‌ها، جناح‌های عمل‌گرا در داخل حکومت ایران نگران هستند که از دست دادن سوریه می‌تواند الهام‌بخش قیام‌های مشابه در داخل ایران باشد.
سعید پیوندی، جامعه شناس ایرانی مقیم پاریس، استدلال کرد که فروپاشی رژیم اسد، فرسایش «قرارداد اجتماعی» بین حکومت ایران و شهروندانش را آشکار خواهد کرد.
او به دویچه وله گفت شکاف فزاینده بین نخبگان حاکم و مردم، منعکس کننده بحران گسترده‌تری از مشروعیت است که رژیم‌های استبدادی اغلب با آن مواجه هستند.
ادامه مسیر ایران در خاورمیانه
بسیاری تحلیلگران به این باورند تا زمانی که علی خامنه‌ای، رهبر ایران در قدرت باشد، بعید است سیاست ایران تغییر کند.
با این حال، برخی‌ها اما به شباهت‌های بالقوه با موارد تاریخی دگرگونی سریع سیاسی اشاره می‌کنند.
عرفان ثابتی، محقق ساکن لندن، به دویچه وله گفت که وضعیت کنونی ایران با آلمان شرقی در ماه‌های قبل از فروپاشی دیوار برلین قابل مقایسه است.
مطالب ویدیویی را در صفحه یوتیوب ما ببینید!
او گفت که رژیم‌های استبدادی اغلب تزلزل‌ناپذیر به نظر می‌رسند تا اینکه ناگهان در اثر مخالفت‌های عمومی و فشارهای خارجی فرو می‌پاشند.
موج‌های اخیر اعتراضات در ایران، از جمله جنبش «زن، زندگی، آزادی»، فاصله قابل توجه بین حکومت ایران و مردم این کشور را نشان داده است.
با این حال، باید دید که آیا رهبری ایران می‌تواند خود را با چالش‌های داخلی و خارجی سازگار کند یا به استراتژی کنونی خود ادامه می‌دهد.