ایران و اسرائیل: چگونه همکاری به دشمنی تبدیل شد

جنگ در نوار غزه از تقریبا یک سال به این سو ادامه دارد. از آن زمان تا کنون همه روزه نه تنها این سوال مطرح می شود که تا چه زمانی این جنگ ادامه خواهد داشت، بلکه همچنان این سوال مطرح می گردد که آیا و تا چه اندازه ای این جنگ گسترش خواهد یافت. جنگ حالا تنها در غزه ادامه ندارد. از ماه ها به این سو حملات راکتی و حملات هواپیماهای بدون سرنشین «پهپاد» میان اسرائیل و لبنان، سوریه، عراق و یمن نیز رخ می دهد.

از هفته گذشته به این سو بار دیگر خطر گسترش یا تشدید جنگ به طور قابل توجهی افزایش یافته است. اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس در آخرین چهارشنبه ماه جولای امسال در یک بمبگذاری هدفمند در تهران کشته شد.

گروه شبه نظامی حماس از سوی ایالات متحده امریکا، اتحادیه اروپا و شماری دیگر از کشورها به عنوان یک گروه تروریستی رده بندی شده است.

اندکی قبل از آن فواد شکر، فرمانده ارشد حزب الله در یک حمله هوایی در بیروت کشته شد. حزب الله از سوی ایالات متحده امریکا، آلمان و چندین کشور عربی به عنوان گروه تروریستی طبقه بندی شده است.

کشته شدن دو متحد ارشد ایران، اینک رژیم تهران را به دلیل تاریخچه مشترک پر درگیری نیز تحت فشار قرار داد.

اسرائیل- ایران؛ از متحدان تا دشمنان

ایران و اسرائیل از چندین دهه به این سو دشمن یکدیگر اند. اما این همیشه اینگونه نبوده است.

تا قبل از زمان انقلاب اسلامی در ایران در سال ۱۹۷۹ هر دو کشور متحدان نزدیک بودند. ایران حتی یکی از اولین کشورهایی به شمار می رود که در ۱۹۴۸ کشور اسرائیل را به رسمیت شناخت. اسرائیل در مناقشه خاورمیانه ایران را به عنوان متحدی در برابر کشورهای عربی می پنداشت. تهران در آن زمان، اسرائیل مورد حمایت واشنگتن را یک وزنه متقابل برای ایجاد تعادل سیاسی با کشورهای همسایه عربی در منطقه می دانست.

صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید!

اسرائیل زمانی زارعان ایران را آموزش تخصصی می داد، دانش تخنیکی ارائه می کرد و در ایجاد و آموزش نیروهای مسلح ایران کمک می کرد. محمد رضاشاه پهلوی، آخرین پادشاه ایران، در بدل این خدمات تیل پرداخت می کرد، که اسرائیل در آن وقت برای توسعه اقتصادی خود واقعاً به آن نیاز داشت.

در آن زمان در ایران دومین جامعه بزرگ یهودی خارج از اسرائیل زندگی می کردند. گر چه بعد از انقلاب بخش زیادی از یهودیان این کشور را ترک کردند، اما هنوز هم بیش از ۲۰ هزار یهودی در ایران زندگی می کنند.

انقلاب اسلامی نقطه عطف

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران در ۱۹۷۹ و قدرتگیری یک جناح مذهبی در میان انقلابیون تحت رهبری آیت الله روح الله خمینی، تهران تمامی قرارداد های خود با اسرائیل را لغو کرد. آیت الله خمینی همواره اسرائیل را مورد انتقاد قرار می داد. تهران به تدریج به هدف جلب توجه کشورهای عربی یا حداقل همدردی با مردم این کشورها، لفاظی های تندی را علیه اسرائیل انجام داد. حکومت ایران می خواست به این طریق نفوذ خود را افزایش دهد.

وقتی اسرائیل در جنگ داخلی لبنان در سال ۱۹۸۲ مداخله و به جنوب این کشور حمله کرد، خمینی، سپاه پاسداران ایران را برای حمایت از شبه نظامیان شیعه در آنجا به بیروت فرستاد. در آن زمان شبه نظامیان حزب الله ایجاد شدند که تا امروز به عنوان بازوی تهران در لبنان محسوب می شوند.

تشدید درگیری

آیت الله علی خامنه ای، رهبر کنونی مذهبی ایران، که در همه مسائل تصمیم نهایی را اتخاذ می کند، به این سیاست ادامه داد. علاوه بر این خامنه ای و تمام رهبری جمهوری اسلامی همواره واقعیت تاریخی کشتار سیستماتیک یهودیان اروپا در دوران ناسیونال سوسیالیسم را زیر سوال می بردند و سعی داشته اند هولوکاست یا کشتار جمعی یهودیان را به طور نسبی یا اصلا انکار کنند.

ایران برای اینکه مواضع خود در برابر اسرائیل و همچنان عربستان سعودی را تقویت کند، نه تنها از حزب الله در لبنان و حماس در غزه حمایت می کند، بلکه در جنگ سوریه نیز در کنار بشار الاسد، رئیس جمهور سوریه ایستاد و تا امروز از شبه نظامیان حوثی یمن و جنبش به اصطلاح مقاومت اسلامی در عراق حمایت می کند. قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران یکی از طراحان این به اصطلاح جنگ سایه بود، جنگ غیر رسمی که در آن نیرو های اجیر، هکر ها و یا هواپیما های بدون سرنشین جای ارتش معمولی را می گیرند. سلیمانی در آغاز سال ۲۰۲۰ در حمله هواپیماهای بدون سرنشین ایالات متحده امریکا در عراق کشته شد. 

مطالب ویدیویی را در صفحه یوتیوب ما ببینید!

اسرائیل نیز برای کاهش تنش با ایران کاری انجام نداده است. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل همواره در سخنرانی هایش جمهوری اسلامی ایران را با نازی های آلمان، که موجودیت کشورش را مستقیما تهدید می کردند، مقایسه کرده است. او توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ میان ایران و غرب را «اشتباهی با ابعاد تاریخی» خواند.

اسرائیل بارها اقدامات خرابکارانه را در برابر برنامه هسته ای ایران انجام داده است. محسن فخری زاده، کارشناس هسته ای ایران در سال  ۲۰۲۰ کشته شد. روزنامه انگلیسی گاردین و نیویارک تایمز گزارش دادند که همه شواهد از قتل هدفمند از سوی استخبارات اسرائیل حکایت دارد. اسرائیل مسئولیت آن را نه تکذیب و نه هم تایید کرد.

شرح خصومت بحث برانگیز است

بر عکس اختلاف بین حکومت های ایران و اسرائیل، در بین مردم یا جامعه مدنی این کشور ها همواره لحن متفاوتی وجود دارد. فائزه هاشمی رفسنجانی در اخیر سال ۲۰۲۱ در مصاحبه ای گفت: «ایران باید روابط با اسرائیل را بازنگری کند، زیرا که دیگر مطابق به زمان نیست.» فائزه دختر علی اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور اسبق ایران و نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی بود.

همچنان صادق زیبا کلام، کارشناس برجسته سیاسی منتقد حکومت تهران، همواره از سیاست ایران در قبال اسرائیل انتقاد کرده است. این پروفیسور دانشگاه تهران در مصاحبه با دویچه وله تاکید کرد که «این مشی، کشور را در عرصه بین المللی در انزوا قرار داده است.«

در اسرائیل نیز همواره دیدگاه های مطرح شده که با مردم ایران ابراز همبستگی کرده اند. به عنوان مثال ابتکار شبکه های اجتماعی «اسرائیل ایران را دوست دارد»، در سال ۲۰۱۲ برای اولین بار سرخط خبرها قرار گرفت. در ۲۰۲۳ کمپاین مشابهی از ایرانی های که بعد از مرگ مهسا ژینا امینی در برابر رژیم تهران به سرک ها برآمده بودند، حمایت کرد. اخیرا بار دیگر با هشتگ (#IsraelisLoveIranians) تلاش می شود که این کمپاین احیا شود.

اما در سطح سیاسی، از زمان حمله گروه اسلامگرای حماس به اسرائیل در اکتوبر ۲۰۲۳ و پس از آن «جنگ تلافی جویانه» اعلام شده از سوی اسرائیل، جبهه بیش از هر زمان دیگری سخت تر شده است.

بر بنیاد معلومات سازمان ملل متحد تا ماه جون امسال بیش از ۱۲۰ هزار تن در جنگ غزه کشته یا زخمی شده اند که بخش زیادی از آنها زنان و کودکان بوده اند.

پرتاب راکت از سوی حزب الله و بمباران جنوب لبنان از سوی اسرائیل تا کنون ده ها هزار تن را از مناطق مرزی میان اسرائیل و لبنان مجبور به ترک خانه هایشان کرده است.

بنا براین نگرانی های زیادی پیرامون گسترش جنگ وجود دارد. ایالات متحده امریکا، اتحادیه اروپا و آلمان از تمامی طرف های درگیر خواستار خویشتنداری شدند.