Πού «σκοντάφτει» η ειρήνευση στην Ουκρανία

Από τότε που άρχισε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και επί δυόμισι ολόκληρα χρόνια ο Ρώσος πρόεδρος Βλάντιμιρ Πούτιν δηλώνει έτοιμος για ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις. Υποστηρίζει ωστόσο ότι ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι και «η Δύση» είναι εκείνοι που δυσχεραίνουν την έναρξή τους. Στις 6 Φεβρουαρίου 2024, σε συνέντευξή του στον Αμερικανό δημοσιογράφο Τάκερ Κάρλσον (που κατηγορείται ως δεκτικός στις θεωρίες συνομωσίας και στην προπαγάνδα της Ρωσίας) ο Πούτιν δήλωσε ότι «διά νόμου ο πρόεδρος της Ουκρανίας έχει θεσπίσει μία απαγόρευση έναρξης διαπραγματεύσεων με τη Ρωσία. Έχει υπογράψει διάταγμα, το οποίο απαγορεύει στους πάντες να διαπραγματεύονται με τη Ρωσία».

Ο ισχυρισμός αυτός είναι λανθασμένος, όπως προκύπτει από το fact-checking της DW. Στην Ουκρανία δεν υπάρχει κανένας νόμος που να απαγορεύει στη χώρα ή σε άλλες χώρες να διεξάγουν διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία. Αυτό που προφανώς εννοεί ο Βλάντιμιρ Πούτιν είναι το διάταγμα 679/2022 του Ουκρανού προέδρου, το οποίο επικυρώνει απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου Ασφάλειας και Άμυνας και περιέχει την εξής πρόταση: «Το Εθνικό Συμβούλιο Ασφάλειας και Άμυνας της Ουκρανίας διαπιστώνει ότι είναι αδύνατον να διεξάγει διαπραγματεύσεις με τον πρόεδρο της Ρωσικής Ομοσπονδίας Β. Πούτιν». Πρόκειται λοιπόν για μία διαπίστωση της πραγματικότητας, όχι για απαγόρευση διά νόμου.

Άλλωστε πρόσφατα ο Ζελένσκι ανέφερε στο BBC ότι «όλος ο κόσμος πρέπει να ασκήσει πιέσεις στη Ρωσία, ώστε να προσέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων». Επιπλέον, μετά την Ειρηνευτική Διάσκεψη της Ελβετίας, τον Ιούνιο, που έγινε χωρίς ρωσική συμμετοχή, ο Ζελένσκι δήλωσε ότι την επόμενη φορά θα πρέπει να συμμετάσχει και η Ρωσία.

Δεν θέλει την ειρήνη η Δύση;

«Η Δύση δεν έχει συμφέρον να αρχίσουν ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις (…) Ούτε οι ΗΠΑ ούτε το ΝΑΤΟ δείχνουν το παραμικρό ενδιαφέρον για μία δίκαιη διευθέτηση της σύγκρουσης στην Ουκρανία» εκτιμά ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ.

Αυτός ο ισχυρισμός είναι λανθασμένος, όπως προκύπτει από την έρευνα της DW. Σε αυτήν τη σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας η Δύση συμμετέχει με πολλούς και διαφορετικούς ρόλους. Όπως επισημαίνει στην DW o Γιόνας Ντρίντγκερ, από το Ινστιτούτο Λάιμπνιτς στη Φρανκφούρτη (PRIF), η Δύση από τη μία πλευρά στηρίζει την Ουκρανία και επιβάλλει κυρώσεις στη Ρωσία, αλλά από την άλλη πλευρά εμφανίζεται και ως διαμεσολαβητής ή εγγυητής της ασφάλειας. «Το γεγονός ότι από τη Δύση προέρχεται το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής και διπλωματικής στήριξης προς την Ουκρανία, αλλά και της βοήθειας σε εξοπλισμούς», λέει ο Γερμανός αναλυτής, «ερμηνεύεται από τη ρωσική πλευρά ως εξής: Εάν δεν συνέβαιναν όλα αυτά, θα είχαμε ήδη κατακτήσει την Ουκρανία, υπαγορεύοντάς της τους όρους της ειρήνης. Ή θα είχε περιέλθει σε τόσο δυσχερή θέση η Ουκρανία, ώστε θα δεχόταν όλες τις απαιτήσεις της Ρωσίας. Είναι όμως λάθος, από λογικής και πολιτικής απόψεως, να ερμηνεύεται αυτή η στάση της Δύσης ως απορριπτική για οποιαδήποτε ειρηνευτική διαπραγμάτευση».

Εξάλλου, σημειώνει ο Γιόνας Ντρίντγκερ, είναι αναπόφευκτο να συμμετάσχει η Δύση ως εγγυητής ασφάλειας για το Κίεβο σε μία μελλοντική διαπραγμάτευση. Αυτό συμβαίνει σε πολλούς πολέμους και εστίες κρίσης ανά τον κόσμο. Όταν κάποιος έχει εξαπολύσει πόλεμο εναντίον σου, δεν μπορείς τόσο εύκολα να τον εμπιστευθείς, θεωρώντας ότι απλά δεν θα το ξανακάνει. Εδώ χρειάζεται η παρέμβαση ενός τρίτου, τον οποίο θεωρείς συνετό, αλλά και ικανό για στρατιωτική δράση, εφόσον παραστεί ανάγκη.

Από την πλευρά του ο έμπειρος διαπραγματευτής και πρώην επικεφαλής της Διεθνούς Διάσκεψης του Μονάχου για την Ασφάλεια, Βόλφγκανγκ Ίσινγκερ, επισημαίνει στην DW: «Εάν θέλετε να παρακινήσετε δύο εμπόλεμα μέρη να συμφωνήσουν σε μία εκεχειρία ή και στην ειρήνευση, δεν πρόκειται να αρχίσετε, να υλοποιήσετε ή να ολοκληρώσετε τη διαπραγμάτευση, παρά μόνο στην περίπτωση που οι ιθύνοντες και των δύο πλευρών έχουν πεισθεί ότι δεν πρόκειται να επιτύχουν κάτι με στρατιωτικά μέσα». Αυτήν τη στιγμή, εκτιμά ο Ίσινγκερ, τίποτα δεν μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η Ρωσία δεν βλέπει νόημα στη συνέχιση των στρατιωτικών επιχειρήσεων και θα προτιμούσε να πάρει θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Χαμένη ευκαιρία η Κωνσταντινούπολη;

Το ρωσικό δίκτυο RT, στο οποίο η ΕΕ έχει επιβάλει κυρώσεις, υποστηρίζει ότι «η Δύση είπε στον Ζελένσκι να απορρίψει μία συνθήκη ειρήνης». Ως απόδειξη επικαλείται μία συνέντευξη της Βικτόρια Νιούλαντ, στην οποία η πρώην εκπρόσωπος του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών υποτίθεται ότι παραδέχεται πως Βρετανοί και Αμερικανοί είχαν παρέμβει την τελευταία στιγμή, ώστε η Ουκρανία να μην συνυπογράψει συνθήκη ειρήνης με τη Ρωσία στις διαπραγματεύσεις που έγιναν την άνοιξη του 2022 στην Κωνσταντινούπολη. Ο ισχυρισμός αυτός συχνά αναπαράγεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης - μεταξύ άλλων στα αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά και ιταλικά.

Και αυτός ο ισχυρισμός είναι λανθασμένος, σύμφωνα με την έρευνα της DW, αν και δεν είναι καινούριος. Είχε αναπαραχθεί κατά κόρον από τη Ρωσία στην περίοδο των διαπραγματεύσεων (Μάρτιος-Απρίλιος 2022). Μάλιστα ο Πούτιν συνέδεε την επίσκεψη του τότε πρωθυπουργού της Μ. Βρετανίας Μπόρις Τζόνσον στο Κίεβο, τον Απρίλιο του 2022, με την υποτιθέμενη προσπάθεια δυτικών χωρών να τερματίσουν τις διαπραγματεύσεις, ώστε να επιδιώξουν μία στρατιωτική νίκη επί της Ρωσίας. Ο ίδιος ο Τζόνσον διέψευδε αυτό το σενάριο.

Η Νιούλαντ έχει απαντήσει σε αυτές τις αιτιάσεις, μιλώντας στον Ρώσο δημοσιογράφο Μιχαήλ Σιγκάρ, που ζει εξόριστος στο Βερολίνο. Η πρώην εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ αναφέρει ότι οι Αμερικανοί δεν ήταν παρόντες στη διαπραγμάτευση και αρχικά δεν γνώριζαν τις λεπτομέρειες της συμφωνίας. Μόνο προς το τέλος της διαπραγμάτευσης οι Ουκρανοί ζήτησαν τη γνώμη τους. «Εκεί κατέστη σαφές για εμάς ότι σε ένα παράρτημα της συμφωνίας ο Πούτιν είχε 'κρύψει' την κύρια απαίτησή του, περιορίζοντας τα οπλικά συστήματα που θα κατέχει η Ουκρανία μετά την υπογραφή της συμφωνίας, κάτι που συνεπάγεται μία εξασθένηση της στρατιωτικής ισχύος», τονίζει η Νιούλαντ. Αντιθέτως, για τη Ρωσία δεν προβλέπονταν περιορισμοί, ούτε καν η αποχώρηση των στρατευμάτων της ή η δημιουργία μίας ουδέτερης ζώνης ασφαλείας. «Κι έτσι τόσο οι συμμετέχοντες στην ουκρανική αντιπροσωπεία, όσο και άλλοι, άρχισαν να διερωτώνται αν πράγματι ήταν καλή αυτή η συμφωνία», αναφέρει η Βικτόρια Νιούλαντ.

Αλλά και ο Γερμανός ερευνητής Γιόνας Ντρίντγκερ εκτιμά ότι δεν μπορεί να γίνεται λόγος για «χαμένη ευκαιρία» στην Κωνσταντινούπολη. «Διαθέτουμε πλέον αρκετά ντοκουμέντα για να γνωρίζουμε ότι από αυτήν τη διαπραγμάτευση δεν είχαν προκύψει κείμενα προς υπογραφή», επισημαίνει. «Δεν υπήρχε ούτε μία αναφορά σε θεμελιώδη ζητήματα, που θα ήταν απαραίτητα για την ολοκλήρωση της συμφωνίας, όπως το εδαφικό». Παρέμενε άδηλο τι θα γινόταν με τα εδάφη που είχε καταλάβει η Ρωσία από το 2014 ή στις αρχές του 2022. Κατά συνέπεια, συνοψίζει ο Γερμανός αναλυτής, η συμφωνία απείχε πολύ από την ολοκλήρωσή της και υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους τελικά δεν ολοκληρώθηκε.  

Διαπραγματεύεσαι, όταν ελπίζεις στη νίκη;

Ένα σημαντικό εμπόδιο για την έναρξη διαπραγματεύσεων, εκτιμά ο Γιόνας Ντρίντγκερ, είναι ότι η Ρωσία έχει πλέον αυξήσει τις απαιτήσεις της. Σύμφωνα με τη Μόσχα, η Ουκρανία θα πρέπει όχι μόνο να εγκαταλείψει τις φιλοδοξίες για ένταξη στο ΝΑΤΟ, αλλά και να αποσύρει τα στρατεύματά της από τις τέσσερις ουκρανικές επαρχίες, τις οποίες η Ρωσία έχει προσαρτήσει μέσω παράνομων δημοψηφισμάτων, χωρίς ακόμη να τις έχει κατακτήσει πλήρως στο πεδίο της μάχης.

Ο Βόλφγκανγκ Ίσινγκερ προειδοποιεί: «Αν η Μόσχα θεωρήσει ότι εμείς εδώ στη Δύση έχουμε κουραστεί από τον πόλεμο και δεν είμαστε διατεθειμένοι να συνεχίσουμε την παροχή βοήθειας προς την Ουκρανία, τότε θα καταλήξουν στο εξής συμπέρασμα: Δεν χρειάζεται καμία διαπραγμάτευση, μπορούμε κι έτσι να επιτύχουμε τους στρατιωτικούς στόχους μας. Δηλαδή να υποτάξουμε την Ουκρανία ή τουλάχιστον να εδραιώσουμε την προσάρτηση της ανατολικής Ουκρανίας στη Ρωσική Ομοσπονδία…»

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου