Μαϊντάνεκ: Το πρώτο στρατόπεδο εξόντωσης που απελευθερώθηκε

Λουμπλίν, 24 Ιουλίου 1944: Σοβιετικοί στρατιώτες και πολωνικές στρατιωτικές μονάδες καταφθάνουν στο στρατόπεδο, το οποίο ένας Αμερικανός δημοσιογράφος θα περιέγραφε λίγο αργότερα ως «το πιο φρικτό μέρος στον κόσμο» και ως «μία πραγματική μηχανή παραγωγής θανάτου». Πρόκειται για το στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης Λούμπλιν-Μαϊντάνεκ. Λίγο νωρίτερα, οι Γερμανοί επιχείρησαν να συγκαλύψουν τη μαζική δολοφονία 78.000 ανθρώπων, εκ των οποίων περίπου 60.000 ήταν Εβραίοι.

Σύμφωνα με τον Βισλάβ Βισόκ, αναπληρωτή διευθυντή του Κρατικού Μουσείου του Μαϊντάνεκ, «εντοπίστηκαν συγκλονιστικά στοιχεία για τα εγκλήματα των Γερμανών: στάχτες, οστά, ανθρώπινα υπολείμματα και πτώματα των δολοφονημένων και νεκρών κρατουμένων, κυρίως Εβραίων και Πολωνών. Τις τραγικές διαστάσεις υπογράμμισαν οι θάλαμοι αερίων, τα κρεματόρια, οι κλίνες των κρατουμένων και τα εκατοντάδες χιλιάδες παπούτσια που βρέθηκαν εκεί».

Ήδη από τα τέλη Ιουλίου του 1944, έξι μήνες πριν από την απελευθέρωση του στρατοπέδου εξόντωσης στο Άουσβιτς, έγινε ξεκάθαρο ότι η συστηματική εξόντωση Εβραίων και Πολωνών δεν ήταν απλώς μία πολεμική προπαγάνδα, αλλά η σκληρή πραγματικότητα.

Ένα μυστικό που το ήξεραν όλοι

Τα θεμέλια του Μαϊντάνεκ τοποθετήθηκαν κατ' εντολή του αρχηγού των SS, Χάινριχ Χίμλερ, το φθινόπωρο του 1941. Και σύμφωνα με τον Βισόκ, η λειτουργία του ως στρατόπεδο εξόντωσης είναι χαρακτηριστική: «Από το φθινόπωρο του 1942 έως εκείνο του 1943, οι Εβραίοι κρατούμενοι δολοφονούνταν στους θαλάμους αερίων με τη χρήση Zyklon B και μονοξειδίου του άνθρακα. Ήταν επίσης χώρος μαζικών εκτελέσεων Εβραίων και Πολωνών κρατουμένων. Στις 3 Νοεμβρίου 1943, η γερμανική αστυνομία και οι μονάδες των SS πυροβόλησαν πάνω από 18.000 Εβραίες γυναίκες, παιδιά και άνδρες στο πλαίσιο μίας επιχείρησης «εορτασμού του θερισμού», της «Aktion Erntefest». Από το Μαϊντάνεκ πέρασαν περίπου 130.000 άνθρωποι συνολικά».

Αυτά που συνέβαιναν στο Μαϊντάνεκ είχαν πάψει προ πολλού να είναι μυστικά στο Λούμπλιν: μαρτυρίες ανθρώπων που κατάφεραν να αποδράσουν και πρώην εργαζομένων είχαν ήδη μιλήσει για τις φρικαλεότητες εκεί. Τον Αύγουστο του 1944 επετράπη στους πρώτους δυτικούς δημοσιογράφους να το επισκεφθούν, κάνοντας τη φρίκη γνωστή και στο ευρύτερο κοινό.

Το Μαϊντάνεκ δεν ήταν όμως μόνο το πρώτο στρατόπεδο εξόντωσης και συγκέντρωσης που κατέλαβε ο Κόκκινος Στρατός, αλλά έγινε και το πρώτο μνημείο στρατοπέδου συγκέντρωσης στον κόσμο, τιμώντας τη μνήμη των θυμάτων του Εθνικοσοσιαλισμού. «Λιγότερο από ένα μήνα μετά το κλείσιμο του στρατοπέδου ξεκίνησε μια πρωτοβουλία στο Λούμπλιν για τη δημιουργία ενός μουσείου εκεί. Οι εργασίες για αυτό ξεκίνησαν αρχές Νοεμβρίου. Τρία χρόνια αργότερα, στις 2 Ιουλίου 1947, το πολωνικό Κοινοβούλιο ψήφισε νόμο, με τον οποίο το Κρατικό Μουσείο του Μαϊντάνεκ απέκτησε και νομική υπόσταση», αναφέρει ο Βισόκ.

Στη σκιά του Άουσβιτς

Όπως αναφέρει ο ιστορικός Στέφαν Λένστεντ, καθηγητής Εβραϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Touro του Βερολίνου, τα στρατόπεδα εξόντωσης στη σημερινή Πολωνία, σε εδάφη που είχαν κατακτηθεί από τους Γερμανούς στον πόλεμο, δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά στη Γερμανία, με μία εξαίρεση: το Άουσβιτς. Ο ίδιος μάλιστα θεωρεί πως αυτό ενισχύεται και από τα ίδια τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, τα οποία εστίασαν στο μεγαλύτερο ναζιστικό στρατόπεδο εξόντωσης, που βρίσκεται 400 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Μαϊντάνεκ. «Η γερμανική μνήμη επικεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό στο Ολοκαύτωμα και το Άουσβιτς. Όταν Γερμανοί αποφασίζουν να επισκεφτούν την Πολωνία, συνήθως πηγαίνουν στο Άουσβιτς. Το Μαϊντάνεκ, όπως και κάθε άλλος πολωνικός τόπος μνήμης, ουσιαστικά επισκιάζεται από το Άουσβιτς», λέει ο ιστορικός χαρακτηριστικά.

Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου