Η «πράσινη» χημεία είναι το μέλλον

Ο κόσμος πρέπει να αλλάξει αν θέλει ένα καλύτερο μέλλον. Το ίδιο «κλισέ» ισχύει και για τον τομέα της χημικής και φαρμακευτικής βιομηχανίας. Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξε πριν λίγες μέρες συνέδριο στο Βερολίνο για την «πράσινη» χημεία. Χημικοί από όλο τον κόσμο έφτασαν στη γερμανική πρωτεύουσα και μίλησαν για τα «λάθη της συμβατικής χημείας» στο παρελθόν, εστιάζοντας στις προοπτικές του μέλλοντος. «Πιστεύω ότι η 'πράσινη' χημεία μπορεί να συμβάλει σημαντικά στη διάσωση του πλανήτη» ανέφερε στη DW ο Τζέιμς Κλαρκ, καθηγητής «πράσινης» χημείας στο βρετανικό πανεπιστήμιο του Γιορκ.

Ο κλάδος της «πράσινης» χημείας είναι αρκετά νέος, ενώ μεγάλη πρόοδο έχει σημειώσει ιδίως τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Αντικείμενό του είναι, σύμφωνα με ειδικούς, ο σχεδιασμός προϊόντων και διαδικασιών, οι οποίες μειώνουν ή ελαχιστοποιούν τη δράση παρεπόμενων επιβλαβών ουσιών. «Από ιστορική άποψη ο κλάδος αναπτύχθηκε από την ανάγκη να παραχθούν χημικές ουσίες με πιο προηγμένες ιδιότητες από νέα υλικά, χωρίς να προϋπάρχει η σκέψη ότι τα προϊόντα αυτά θα είναι φιλικά προς το περιβάλλον» ανέφερε ο καθηγητής χημείας Πολ Άναστας από το Πανεπιστήμιο Γέιλ.

Βλέποντας τη μοριακή δομή αλλιώς

Τη δεκαετία του 1990 υπήρχε η αντίληψη ότι η μεγάλη διάρκεια των μορίων των υλικών που χρησιμοποιούνται στη χημική βιομηχανία ήταν το ζητούμενο. Ακόμη πολλοί επιστήμονες συμμερίζονται την ίδια άποψη. Αυτός ο τρόπος σκέψης είναι όμως λανθασμένος, εκτιμά ο καθηγητής του Γέιλ. «Αυτό σημαίνει ότι χημικά τα οποία επιβιώνουν επί μακρόν, αναπτύσσουν συγκεκριμένες δυνατότητες και λειτουργίες που μπορεί να έχουν επιβλαβείς επιδράσεις».

Τα αρνητικά είναι πολλά. Για παράδειγμα τα μόρια φαρμάκων μακράς διαρκείας ενδέχεται να παραμείνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αυτήν την κατάσταση χωρίς να διαλυθούν. Έτσι δεν απορροφώνται από το σώμα και συχνά αποβάλλονται από τον οργανισμό με την ίδια σύσταση. Κατά συνέπεια υπολείμματα φαρμάκων καταλήγουν όχι μόνο σε υδάτινα οικοσυστήματα αλλά και σε ψάρια, ακόμη και σε πολικές αρκούδες της Αρκτικής. Ιδιαίτερο προβληματισμό προκαλούν οι χημικές ουσίες που απαντώνται σε φάρμακα, όπως αντιβιοτικά και παυσίπονα. Μία μόνιμη παρουσία ανθεκτικών αντιβιοτικών στο περιβάλλον μπορεί να ενισχύσει την αντίσταση στα βακτήρια.

Τα τελευταία χρόνια ολοένα περισσότεροι χημικοί εστιάζουν στο σχεδιασμό χημικών ουσιών με μικρό χρόνο ζωής, με άλλα λόγια σε ουσίες που εύκολα αποσυντίθενται στο περιβάλλον με τη βοήθεια βακτηρίων. Πέρα από τη φαρμακοβιομηχανία, την τάση αυτή ακολουθεί και η βιομηχανία πλαστικών, όπως και η βιομηχανία παραγωγής βιοδιασπώμενων οικιακών καθαριστικών. Για να φτάσουν στην παραγωγή των νέων υλικών, οι χημικοί χρειάζεται συχνά να επέμβουν στη μοριακή τους δομή. «Πρόκειται για μια πρόκληση. Αν δεν ξεκινήσουμε την έρευνα στον τομέα αυτό τώρα, στο μέλλον θα είναι αργά» αναφέρει ο Κλάους Κούμερερ από το Πανεπιστήμιο του Λίνενμπουργκ. Ήδη πολλές φαρμακοβιομηχανίες έχουν δείξει ενδιαφέρον για παρόμοια σκευάσματα. «Βλέπουν νέες ευκαιρίες σε αυτή την αγορά. Πιστεύουν ότι αν τα φάρμακα που βασίζονται σε βιοδιασπώμενες ουσίες είναι το ίδιο δραστικά με τα συμβατικά, οι καταναλωτές θα τα προτιμήσουν». Ο γερμανός καθηγητής συμπληρώνει ότι το ιδανικό θα ήταν αυτά τα προϊόντα να είναι και φιλικά προς το περιβάλλον αλλά και προσιτά από οικονομική άποψη.

Μπριγκίτε Όστερατ / Δήμητρα Κυρανούδη