Αυστρία: Η χώρα του «κυρίου Καρλ»

Για να καταλάβει κανείς την Αυστρία θα πρέπει να έχει διαβάσει ή ακούσει εκείνους τους Αυστριακούς που την αγάπησαν και μίλησαν τελικά με τα πιο σκληρά λόγια για αυτή. Ο συγγραφέας Τόμας Μπέρνχαρντ για παράδειγμα στην «Πλατεία Ηρώων» (Heldenplatz) εξέφραζε την ως ένα βαθμό ισοπεδωτική εκτίμηση ότι όλοι οι συμπατριώτες του είναι ναζί. Για μια χώρα που στη δεκαετία του 1930 είχε ζήσει κανονικούς ταξικούς πολέμους, με ένοπλες ομάδες από τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος, ο αφορισμός θα πρέπει να εκληφθεί ως απλώς μια συγγραφική υπερβολή.

Από την άλλη, τον Μάρτιο του 1938 αυτή η Πλατεία Ηρώων γέμισε για πρώτη και τελευταία φορά στην ιστορία της από ένα ενθουσιώδες πλήθος, όταν ο Αδόλφος Χίτλερ μπήκε στη Βιέννη θριαμβευτής μετά την προσάρτηση (Anschluss), όπως τελικά καθιερώθηκε να λέγεται η «κατάποση» της «Δημοκρατίας των Άλπεων» από τον Εθνικοσοσιαλισμό, χωρίς να πέσει ούτε μια τουφεκιά.

Οι Αυστριακοί κατάφεραν να περάσουν εν πολλοίς στην Ιστορία ως θύματα και αυτοί του ναζισμού. Κατάφεραν να διαγράψουν από την πρόσληψη της κοινής γνώμης παγκοσμίως ότι σε ένα χωριό της Άνω Αυστρίας, στο Μπράουναου, γεννήθηκε ο άνθρωπος που θα έδινε το όνομά του σε πολλά παιδιά, που γεννήθηκαν στο μεταίχμιο των δεκαετιών 1930/40. Υπήρχαν πολλοί Αδόλφοι στην επαρχία της χώρας τις επόμενες μεταπολεμικές δεκαετίες, που φυσικά δεν έφταιγαν τίποτα για αυτό.

Ο καταφερτζής μικροαστός 

Οι Αυστριακοί, «μικροσκοπικοί» δίπλα στην τεράστια γειτόνισσά τους, τη Γερμανία, τελειοποίησαν σε τέχνη τον τρόπο να συρρικνώνονται και να δείχνουν ακόμα μικρότεροι, όταν η συζήτηση έπαιρνε κατεύθυνση προς την αναζήτηση ευθυνών. Ήταν πάντα οι «Mitläufer», αυτοί που έτρεχαν μαζί με το ρεύμα, ποτέ μπροστάρηδες και όχι ακριβώς ουραγοί. Την ικανότητα του Αυστριακού να ξεγλιστράει από τα δύσκολα περιέγραψε ίσως πιο παραστατικά και από τον Μπέρνχαρντ ο Χέλμουτ Κβάλτινγκερ με τον «Κύριο Καρλ», ένα έργο μεταξύ θεάτρου και πολιτικής σάτιρας που έγραψε ο ίδιος μαζί με τον Καρλ Μερτς.

Ο κύριος Καρλ, υπάλληλος σε ένα μπακάλικο, είναι ένας φτωχός, οπορτουνιστής, κουτοπόνηρος, ολίγον ρατσιστής, ολίγον σεξιστής, φυγόπονος αλλά καταφερτζής, που πηγαίνει πάντα όπου φυσάει ο άνεμος, που δεν έχει πρόβλημα να δικαιολογήσει οτιδήποτε στον εαυτό του, που βολεύεται σε οποιαδήποτε κατάσταση, ακόμα και παρασιτικά σε βάρος κάποιου άλλου. Σε ένα μονόλογο μιας ώρας, που προκάλεσε φυσικά σωρεία αντιδράσεων από πληγωμένους μικροαστούς, όταν πρωτοκυκλοφόρησε το μακρινό 1961, ήταν σαν να βλέπεις το ψυχογράφημα μιας χώρας που λες ότι ποτέ δεν πήρε τον εαυτό της στα σοβαρά.

Αναζητώντας ταυτότητα

Αυτή είναι η μεγάλη αντίφαση της Αυστρίας. Στη χώρα που καμαρώνει με υπέρμετρο μικρομεγαλισμό για τον Μότσαρτ και το σνίτσελ, η Ακροδεξιά καταφέρνει να πέφτει και να ξανασηκώνεται με ένα αφήγημα, που στην πραγματικότητα λέει «δύο λαοί, ένα έθνος». Όταν το 2000 το Κόμμα των Ελευθέρων (FPÖ) έμπαινε για πρώτη φορά σε κυβέρνηση μαζί με τους Χριστιανοδημοκράτες τότε ηγέτης τους ήταν ο Γιεργκ Χάιντερ, φορέας ακριβώς της θεωρίας του «ανήκειν» στο γερμανικό έθνος. Ουσιαστικά αυτό πιστεύουν και σήμερα πολλά από τα στελέχη του ίδιου κόμματος που σταθερά προηγείται στις δημοσκοπήσεις και πιθανότατα θα τις δικαιώσει αυτή την Κυριακή, αν δεν συμβεί ό,τι έγινε την περασμένη Κυριακή στο Βρανδεμβούργο.

Ο ηγέτης τους, ο «σκληρός» Χέρμπερτ Κικλ που φιλοδοξεί να γίνει καγκελάριος, άνοιξε πλήρως το κόμμα στους αποκαλούμενους «Ταυτοτικούς» του Μίκαελ Ζέλνερ, ενός «θεωρητικού» που πηγαινοέρχεται μεταξύ των δύο χωρών, δημαγωγώντας ενάντια σε μια σκοτεινή δήθεν συνωμοσία, που θέλει να αντικαταστήσει το ευγενές έθνος με αλλοδαπούς, αλλόθρησκους.

Αυτή τη φορά τα πράγματα είναι πολύ πιο επικίνδυνα σε σχέση με τη δεύτερη κυβερνητική θητεία των Ελευθέρων από το 2017 έως το 2019, σε συνασπισμό με τον «φέρελπι» Χριστιανοδημοκράτη Σεμπάστιαν Κουρτς. Τότε επικεφαλής του FPÖ ήταν ο Κρίστιαν Στράχε, που όπως αποδείχτηκε με το «σκάνδαλο Ίμπιζα» είχε περισσότερο τη στόφα του «λαμόγιου» παρά του φανατικού. Μια εκλεπτυσμένη, εμφανώς εξελιγμένη εκδοχή του κυρίου Καρλ. Θα μπορούσε να είναι ένας μικροαπατεώνας σε ταινία του Γούντι Άλεν. Ο Κικλ όμως δεν είναι απλώς μια καρικατούρα.

Σαν τη Λερναία Ύδρα

Έχοντας ζήσει 14 χρόνια σε αυτή τη χώρα, έχω εκεί φίλους και αναμνήσεις. Από τη μια καταλαβαίνω γιατί το FPÖ καταφέρνει να επιβιώνει και από την άλλη απογοητεύομαι κάθε φορά που το βλέπω σαν την Λερναία Ύδρα να πετάει ένα καινούριο, απειλητικό κεφάλι. Λυπάμαι για την άλλη Αυστρία, τη δημοκρατική και ανοιχτόμυαλη, που ξέρω ότι υπάρχει. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι έφταιξαν τα πολύ σκληρά μέτρα της πανδημίας που εξόργισαν τους πολίτες. Άλλοι επιστρατεύουν πάλι το μεταναστευτικό ως αφορμή για όλα τα δεινά. Αλλά αν άνοιγες παλιότερα τον τηλεφωνικό κατάλογο θα έβλεπες ότι τα μισά ονόματα ήταν τσέχικα, ουγγρικά, πολωνικά, σέρβικα, τούρκικα. Πολλοί Αυστριακοί φιλοξένησαν για εβδομάδες στα σπίτια τους Σύρους πρόσφυγες την εποχή της μεγάλης προσφυγικής κρίσης.

Τώρα χαρακτηρίζονται οργισμένοι. Όχι φοβισμένοι. Έτσι ισχυριζόταν στις στήλες μιας συντηρητικής εφημερίδας ένας πολιτικός επιστήμονας. Για αυτό και στρέφονται προς την Ακροδεξιά. Μα αν οι κάτοικοι μιας από τις πλουσιότερες χώρες της Ευρώπης, με την κορυφαία ποιότητα ζωής είναι οργισμένοι, τότε τι θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε αλλού; Ίσως η απάντηση πρέπει να αναζητηθεί ακριβώς στη νοοτροπία του στρουθοκαμηλισμού των «ελίτ» της χώρας.

Το FPÖ δεν είναι ένα καινούριο κόμμα, όπως η AfD στη Γερμανία. Είναι η μετεξέλιξη του Συνδέσμου των Ανεξάρτητων που δημιουργήθηκε μεταπολεμικά για να στεγάσει, αλλά και να αναμορφώσει «μετανοημένους» ναζιστές. Αυτούς που είχαν… παραστρατήσει. Είναι ένα κόμμα με παράδοση και γεμάτο «βιογραφικό». Όσο για τον Κικλ, αυτός κάποτε έγραφε ομιλίες για τον Χάιντερ και αργότερα κατέστρωνε τις εκλογικές στρατηγικές για τον Στράχε. Δεν είναι κάποιος νεόφερτος, δίχως παρελθόν.

O μοναχικός Κικλ

Τα άλλα κόμματα υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει περίπτωση να συνεργαστούν με τον Χέρμπερτ Κικλ, που αυτοπροβάλλεται ως ο επόμενος «καγκελάριος του λαού». Και ο άλλοτε Πράσινος (άλλη αντίφαση αυτή) Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Αλεξάντερ φαν ντερ Μπέλεν έχει αφήσει να εννοηθεί ότι δεν θα ορκίσει ποτέ τον Κικλ πρωθυπουργό. Αλλά είναι το πρόσωπο το πρόβλημα; Κύριοι Καρλ υπάρχουν και σε άλλα κόμματα. Ειδικά σε εκείνο, το Χριστιανοδημοκρατικό, που αγνόησε κάποτε τη διεθνή κατακραυγή και αποφάσισε να ξαπλώσει στο ίδιο κρεβάτι με το διάολο.

Ποιες είναι οι άλλες λύσεις; Όλες φαντάζουν προβληματικές. Κεντροδεξιοί και Πράσινοι κυβέρνησαν μέχρι τώρα μαζί, αλλά η σχέση αυτή δείχνει να έχει φτάσει στο τέλος της και τα ποσοστά έτσι κι αλλιώς δεν θα βγαίνουν. Ένας συνασπισμός Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών, που κάποτε, όταν τα μεγέθη τους ήταν άλλα, χαρακτηριζόταν «μεγάλος», θεωρείται πάντα ως το καλύτερο λίπασμα για να αλωνίζουν οι Ελεύθεροι λαϊκιστές. Το φιλελεύθερο ΝΕΟS προτιμά να διατυμπανίζει την υπεροχή της ελεύθερης αγοράς από τη σιγουριά των εδράνων της αντιπολίτευσης. Μόνο ως τρίτος πόλος θα μπορούσε άλλωστε να λειτουργήσει με βάση τα μονοψήφια ποσοστά του. Και η εμπειρία της τρικομματικής κυβέρνησης από τη Γερμανία μοιάζει εξαιρετικά αποτρεπτική.

Από την άλλη βέβαια θα πει κανείς: Αυστρία είναι αυτή. Ο κύριος Καρλ πάντα θα βρει τη λύση. Ή όπως το είχε γράψει ως τίτλο για το σενάριο μιας «επικής» τηλεοπτικής σειράς από τη δεκαετία του 1970 ο ηθοποιός Καρλ Μέρκατς: «Ένας αληθινός Βιεννέζος δεν βουλιάζει ποτέ».