Ήταν νόμιμο το μεταναστευτικό σχέδιο Μερτς;

Το κεντροδεξιό μπλοκ της Γερμανίας υπό την ηγεσία της CDU επιδιώκει την αυστηροποίηση της μεταναστευτικής πολιτικής, με τον Φρίντριχ Μερτς να είναι το πρόσωπο της εβδομάδας, με το σχέδιό του για αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης.

Το σχετικό μη νομικά δεσμευτικό ψήφισμα υπερψηφίστηκε την περασμένη Τετάρτη και με τη στήριξη της Ακροδεξιάς, το νομοσχέδιο όμως για την παράτυπη μετανάστευση τελικά απορρίφθηκε την Παρασκευή από τη γερμανική βουλή.

Ο Μερτς, επικεφαλής της CDU και υποψήφιος για την καγκελαρία, έχει δηλώσει ότι σε περίπτωση που οι Χριστιανοδημοκράτες κερδίσουν τις εκλογές της 23ης Φεβρουαρίου, θα επιδιώξει να εκτελέσει το σχέδιό του για τη μετανάστευση και το άσυλο το συντομότερο δυνατόν. Παρ' όλα αυτά υπάρχουν ορισμένα ανοιχτά ερωτήματα αναφορικά με το κατά πόσο οι προτάσεις Μερτς είναι σύμφωνες τόσο με το γερμανικό όσο και με το ευρωπαϊκό δίκαιο.

Συνοριακοί έλεγχοι εντός του χώρου Σένγκεν;

Η Γερμανία είναι μέρος του χώρου Σένγκεν και ως εκ τούτου οι έλεγχοι στα σύνορα επιτρέπονται μόνο «σε περίπτωση σοβαρής απειλής για τη δημόσια τάξη ή την εσωτερική ασφάλεια». Στο παρελθόν έχουν υπάρξει περιπτώσεις που πραγματοποιούνταν συνοριακοί έλεγχοι εντός του χώρου Σένγκεν, όπως για παράδειγμα κατά τη διάρκεια της πανδημίας ή για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα έπειτα από τρομοκρατικές επιθέσεις – στη Γερμανία εκτελούνται συνοριακοί έλεγχοι από τον περασμένο Αύγουστο και την επίθεση στο Ζόλινγκεν.

Οι συνοριακοί έλεγχοι αντιμετωπίζονται ως «έσχατη λύση» από το δίκαιο της ΕΕ και επιτρέπονται μόνο για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Δεδομένου ότι η διατήρηση ανοιχτών συνόρων αποτελεί μία εκ των πλέον θεμελιωδών αρχών του ενωσιακού δικαίου, δεν επιτρέπεται η διαρκής φύλαξη των γερμανικών συνόρων.

Πού θα οδηγήσει μία «απαγόρευση εισόδου»;

Το σχέδιο του Μερτς προβλέπει μεταξύ άλλων την «de facto απαγόρευση εισόδου για όλους τους ανθρώπους που δεν έχουν έγκυρα έγγραφα», ακόμη και όταν πρόκειται για αιτούντες άσυλο που χρειάστηκε να εγκαταλείψουν τη χώρα τους βιαστικά λόγω πολέμου.

Βάσει του δικαίου της ΕΕ και συγκεκριμένου του Κανονισμού του Δουβλίνου ΙΙΙ οι αιτήσεις ασύλου πρέπει να εξετάζονται στο πρώτο κράτος-μέλος της ΕΕ όπου φτάνουν οι αιτούντες. Επομένως, οι άνθρωποι που μπαίνουν ως πρόσφυγες στη Γερμανία από άλλη χώρα της ΕΕ πρέπει βάσει νόμου να επιστρέψουν στην πρώτη χώρα υποδοχής.

Ωστόσο «το ευρωπαϊκό δίκαιο ορίζει πως πρέπει αρχικά να επιτραπεί στους ανθρώπους να μπουν στη χώρα», επισημαίνει στο ARD ο ειδικός στο μεταναστευτικό δίκαιο Ντάνιελ Τυμ. Μόνο αφ' ότου θα έχει μπει στη χώρα, μπορεί να διαπιστωθεί εάν ένας αιτών άσυλο πρέπει να σταλεί πίσω σε κάποιο άλλο κράτος της ΕΕ. Ακόμη και τότε υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες πρόσφυγες λαμβάνουν άδεια παραμονής στη Γερμανία. Εάν για παράδειγμα ένας στενός συγγενής τους έχει ήδη ζητήσει εκεί άσυλο, μπορεί να τους επιτραπεί να παραμείνουν στη χώρα.

Η παράκαμψη όλων των ανωτέρω όχι μόνο θα ερχόταν σε αντίθεση με το ενωσιακό δίκαιο, αλλά θα οδηγούσε και σε διαμάχες με τις γειτονικές χώρες. Η Αυστρία εξάλλου έχει ήδη ξεκαθαρίσει πως δεν θα «δεχτεί πίσω» αιτούντες άσυλο που απέρριψε η Γερμανία.

«Εθνική κατάσταση έκτακτης ανάγκης»

Η Γερμανία θα μπορούσε να καταφύγει στη λύση της κήρυξης κατάστασης έκτακτης ανάγκης και έτσι να μπορέσει να κλείσει τα σύνορά της βάσει του άρθρου 72 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), στο οποίο αναφέρθηκε και ο Μερτς μετά την επίθεση στο Ζόλινγκεν.

Και αυτό το μέτρο ωστόσο θα συναντούσε σημαντικά νομικά εμπόδια διότι η γερμανική κυβέρνηση θα έπρεπε πρώτα να αποδείξει πως πράγματι υπάρχει κατάσταση έκτακτης ανάγκης – πράγμα δύσκολο, μιας και οι παρόντες συνοριακοί έλεγχοι έχουν μειώσει σημαντικά την παράτυπη μετανάστευση τα τελευταία χρόνια.

Αυτό είναι κάτι που τονίζει και η τωρινή κυβέρνηση υπό την ηγεσία του SPD, η οποία υπογραμμίζει το γεγονός ότι η παραμονή των περισσότερων παράτυπων μεταναστών θα μπορούσε να αποτραπεί με τη συνέχιση της πρακτικής του να στέλνονται πίσω στην πρώτη χώρα υποδοχής εντός της ΕΕ.

Αλλαγή ρότας και από άλλα κράτη της ΕΕ;

Σε περίπτωση που ο Μερτς εκλεγεί καγκελάριος – προηγείται στις δημοσκοπήσεις – η κυβέρνησή του θα κληθεί να αποδείξει τον ισχυρισμό πως η Γερμανία δέχεται υπερβολικά πολλές αιτήσεις χορήγησης ασύλου ή πως υπάρχει αύξηση της εγκληματικότητας. Αρμόδιο να αποφασίζει επί εξαιρέσεων στις διατάξεις περί ανοιχτών συνόρων είναι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο – και μέχρι σήμερα όποιο κράτος-μέλος προσπάθησε να εξαιρεθεί απέτυχε.

Μόνο ένας τρόπος υπάρχει για να πετύχει το πλάνο του Μερτς σύμφωνα με τον Ντάνιελ Τυμ: η προσπάθεια της Γερμανίας να υλοποιήσει τις προθέσεις της παρά τις ισχύουσες διατάξεις του ενωσιακού δικαίου θα μπορούσε να οδηγήσει και άλλα κράτη-μέλη να επιδιώξουν το ίδιο. Και μία τέτοια εξέλιξη πιθανώς με τη σειρά της να επιταχύνει μία αναδιαμόρφωση του ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου, το οποίο ήδη πολλά κράτη-μέλη έχουν επικρίνει ως άκρως αναποτελεσματικό.

«Τότε θα πρέπει να αναλογιστούμε πώς μπορούμε να προβούμε σε μία θεμελιώδη αναδιοργάνωση του ευρωπαϊκού νομικού πλαισίου για το άσυλο», καταλήγει ο ειδικός.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς