Ένα απόγευμα στο Μουσείο της Περγάμου

Εβδομάδα καταιγιστικών εξελίξεων στη Μέση Ανατολή με ανοιχτά τα φώτα των γραφείων της καγκελαρίας και του γερμανικού κοινοβουλίου μέχρι αργά το βράδυ. Υπό βροχή και με φθινοπωρινό πια καιρό, η βόλτα προς το νησί των Μουσείων, μόλις 2,2 χιλιόμετρα από το κτήριο της Bundestag μοιάζει αναζωογονητική, για το σώμα και το πνεύμα. Και επιτακτική, μιας και ένα από τα μεγάλα γεγονότα της πολιτιστικής και μουσειακής ζωής της γερμανικής πρωτεύουσας είναι το κλείσιμο του Μουσείου της Περγάμου,  εν μέρει ως το 2027 για το κεντρικό τμήμα της συλλογής και εν μέρει ως το 2037 για το νότιο τμήμα του μουσείου. 

Οι ουρές επισκεπτών είναι εξωπραγματικές, από νωρίς το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα, από μαθητικά γκρουπ, τουρίστες, οικογένειες με παιδιά μέχρι μπλόγκερ και ινφλουένσερ για μια σέλφι ή ένα βίντεο στο τικ-τοκ με φόντο το κυανό της βαβυλωνιακής Πύλης της Ιστάρ. Δημοσιογραφική αφορμή για ένα απόγευμα στο μουσείο, μια ξενάγηση σε ρεπόρτερ της Ένωσης Ξένων Ανταποκριτών από την Μπάρμπαρα Xέλβινγκ, διευθύντρια του Μουσείου Εγγύς Ανατολής. 

Απαραίτητες οι αναλυτικές πληροφορίες γύρω από τα προβλήματα στατικότητας του Μουσείου της Περγάμου, της επικίνδυνης για τους επισκέπτες και τα αρχαία αριστουργήματα διάβρωσης των θεμελίων, του υπέρογκου κόστους των εργασιών αποκατάστασης, ύψους άνω του ενός δισεκατομμυρίου, με την ελπίδα ότι το νέο Μουσείο της Περγάμου θα προσφέρει μελλοντικά μια μοναδική εμπειρία καταβύθισης σε συναρπαστικούς αρχαίους κόσμους. Άλλωστε, έτσι κι αλλιώς, το Μουσείο της Περγάμου που άρχισε να χτίζεται πριν από έναν αιώνα και πλέον, συγκαταλέγεται στα σημαντικότερα μουσεία παγκοσμίως. Μαζί με το Μουσείο Εγγύς Ανατολής, τη Συλλογή Αρχαιοτήτων και το Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης αποτελούν σημείο αναφοράς.

Από την Πύλη της Ιστάρ στην Αγορά της Μιλήτου

Η είσοδος και μόνο στο Μουσείο της Περγάμου σε συναρπάζει. Η Οδός των Πομπών οδηγεί στην Πύλη της Ιστάρ, που χρονολογείται στα χρόνια του Βαβυλώνιου βασιλιά Ναβουχοδονόσορα Β’ (6 αιώνας πΧ) και κόβει την ανάσα. Φτιαγμένη με κυανές ψηφίδες από κεραμικά και γυαλί, περίτεχνα ανάγλυφα δράκων, λεόντων και λουλουδιών δεν θεωρείται τυχαία ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. 

Οι ψηφίδες μεταφέρθηκαν σε ειδικά κιβώτια στο Βερολίνο από Γερμανούς αρχαιολόγους λίγο πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η αποκατάσταση, η ανασύνθεση καθώς και οι απαραίτητες προσθήκες έγιναν σταδιακά. Ακόμη και στην εποχή της DDR οι Γερμανοί επιμελητές έκαναν τις δικές τους παρεμβάσεις, όχι πάντα με επιδεξιότητα, σύμφωνα με την Χέλβινγκ. Στο νέο Μουσείο της Περγάμου και με αφορμή το συνολικό «λίφτινγκ» αναμένεται να διορθωθούν παρεμπιπτόντως και οι όποιες κακοτεχνίες αρχαιολόγων και επιμελητών στο πέρασμα των χρόνων.

Στις λίγες μέρες που απομένουν μέχρι το κλείσιμο του Μουσείου αξίζει επίσης μια στάση στη ρωμαϊκή Αγορά της Μιλήτου, μια ακόμη γερμανική ανακατασκευή αρχαίας πολιτείας. Και εκεί, στην αρχαία Μίλητο του Θαλή, του Αναξίμανδρου και του Αναξιμένη, έσπευσαν για ανασκαφές και έρευνες Γερμανοί αρχαιολόγοι στις αρχές του εικοστού αιώνα. Εντυπωσιακό παραμένει μέχρι σήμερα το ψηφιδωτό του Ορφέα, φτιαγμένο από πέτρες και γυαλί, που βρέθηκε σε ρωμαϊκή οικία του 2ου αιώνα μ.Χ.

Τις επόμενες μέρες παραμένουν ανοιχτά στο κοινό επίσης τμήματα της συλλογής με θησαυρούς των αρχαίων Ασσυρίων, όπως περίτεχνα κοσμήματα ή πήλινες πλάκες αστρονομίας αλλά και ευφάνταστα παιδικά παιχνίδια των Σουμερίων καθώς και η συλλογή Ισλαμικής Τέχνης, με καθημερινά χρηστικά είδη, κεραμικά, ακόμη και χαλιά.

Σε ποιον ανήκει η αίγλη μιας χαμένης Ανατολής;

Στο κοινό δεν είναι προσβάσιμος ο διάσημος Βωμός της Περγάμου αφιερωμένος στον Δία και την Αθηνά που χρονολογείται στον 2ο αιώνα π.Χ. Οι σύνθετες εργασίες αποκατάστασής του έχουν ξεκινήσει από το 2013 και αναμένεται να δώσουν πνοή στο λεγόμενο «όγδοο θαύμα του αρχαίου κόσμου»,το οποίο «έφτασε» από τη Μικρά Ασία του 19ου αιώνα στο Νησί των Μουσείων του Βερολίνου μέσω ειδικής σύμβασης «ανταλλαγής» μεταξύ Γερμανίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 

Η σύγχρονη Τουρκία έχει προσπαθήσει αρκετές φορές να εγείρει ζήτημα επιστροφής του Βωμού της Περγάμου. Για την Μπάρμπαρα Χέλβινγκ, προφανώς η συζήτηση περί επιστροφής είναι γνωστή, όμως δεν πρέπει κανείς να ξεχνά πρώτον τις ιδιαίτερες ιστορικοπολιτικές, οικονομικές και νομικές συνθήκες, κάτω από τις οποίες γίνονταν τότε αντίστοιχες ανταλλαγές, και δεύτερον ότι επρόκειτο για μια κατάσταση «win-win» για τα εμπλεκόμενα μέρη. Επίσης η διαδικασία επαναξιολόγησης του πλαισίου απόκτησης κάθε εκθέματος ξεχωριστά απαιτεί μακροχρόνια έρευνα και διακρίβωση.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι τόσο ο Βωμός της Περγάμου όσο και η Πύλη της Ιστάρ θα παραμείνουν… ως το 2037 στο Βερολίνο. Μέχρι τότε η Μπάρμπαρα Χέλβινγκ θα έχει συνταξιοδοτηθεί, όπως μας είπε. Αλλά θα χαρεί να ξαναδεί το αποτέλεσμα των προσπαθειών της στο μέλλον ως απλή επισκέπτρια.