75 χρόνια από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ

Στην πραγματικότητα το Ισραήλ είναι μια χώρα που ιδρύθηκε λόγω της κρίσης και μέσα στην κρίση. Όταν στις 14 Μαΐου 1948 ο Ντάβιντ Μπεν - Γκουριόν ανακήρυξε το κράτος του Ισραήλ, οι Εβραίοι κάτοικοι των Αγίων Τόπων βρίσκονταν ήδη επί μήνες σε πόλεμο με τους Άραβες Παλαιστίνιους γείτονές τους. Για τους Εβραίους, η ανακήρυξη δικού τους κράτους ήταν κάτι σαν λύτρωση. Μιλώντας στην Deutsche Welle ο Ισραηλινός κοινωνιολόγος Νατάν Σνάιντερ είπε ότι "το 1948 είναι πολύ στενά συνδεδεμένο με το 1945. Αυτό σημαίνει ότι από τη μία πλευρά έχουμε το τέλος του εβραϊσμού στην ευρωπαϊκή ήπειρο που σηματοδοτείται χρονικά το 1945 και τρία χρόνια αργότερα ακολουθεί η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, που σηματοδοτεί κατά μία έννοια τη λύτρωση αυτού του αφανισμού”. Ο Σνάιντερ το αποκαλεί μάλιστα και ανάσταση. "Πρόκειται νομίζω για ένα αφήγημα, όχι μόνο επίσημο, αλλά το συμμερίζονται οι περισσότεροι Ισραηλινοί. Άρα η ίδρυση του κράτους είναι μια σχεδόν θεολογική πράξη απελευθέρωσης”.

Ουτοπία ενός εβραϊκού κράτους;

Μόλις τρία χρόνια πριν από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, οι πρωτοφανείς μαζικές διώξεις και δολοφονίες των Ευρωπαίων Εβραίων έληξαν με τη Σοά. Έξι εκατομμύρια εκτελέστηκαν, δολοφονήθηκαν ή πέθαναν στα γερμανικά στρατόπεδα εξόντωσης. Αλλά αυτό το αδιανόητο έγκλημα άνοιξε επίσης ίσως και ένα μοναδικό ιστορικό παράθυρο ευκαιρίας. Το 1947 ο ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένης και της Σοβιετικής Ένωσης, πρότεινε ένα σχέδιο διαχωρισμού της Παλαιστίνης, η οποία μέχρι τότε βρισκόταν ακόμη υπό βρετανική επιτήρηση. Το σχέδιο αυτό προέβλεπε τη δημιουργία ενός εβραϊκού και ενός αραβικού κράτους. Η αραβική πλευρά απέρριψε το σχέδιο, αλλά οι Εβραίοι εκπρόσωποι συμφώνησαν. Ακολούθησε πόλεμος με εκδηλώσεις βίας και από τις δύο πλευρές. Παρά το ό,τι το Ολοκαύτωμα των Εβραίων αποτέλεσε το καθοριστικό μομέντουμ, η ιδέα μιας εβραϊκής πατρίδας είναι πολύ παλαιότερη. Ο πιο διάσημος εκπρόσωπος της σιωνιστικής ιδέας είναι ο Ούγγρος δημοσιογράφος και συγγραφέας Τέοντορ Χερτσλ, δεν ήταν όμως ο πρώτος. Ωστόσο πριν από αυτόν, η σιωνιστική ιδέα εξακολουθούσε να αποτελεί ουτοπία. Το 1896 υπό το κράτος του αυξανόμενου αντισημιτισμού ιδίως στη Γαλλία, ο Χερστλ έγραψε το βιβλίο "Το εβραϊκό κράτος“, στο οποίο κατέγραφε πολύ πρακτικές ιδέες για την ίδρυση ενός εβραϊκού κράτους. Ο Χερτσλ βολιδοσκόπησε αρχικά εναλλακτικές δυνατότητες για την Παλαιστίνη, αλλά άλλοι εκπρόσωποι του σιωνιστικού κινήματος αντέδρασαν εναντίον του από την αρχή. Σιωνιστές, όπως ο ουκρανικής καταγωγής δημοσιογράφος Άσερ Χιρς Γκίνζμπεργκ, γνωστός και με το ψευδώνυμο Αχάντ Χαμ, ήθελαν να αναβιώσουν την εβραϊκή γλώσσα. Άλλοι υπενθύμιζαν τη χιλιετή σύνδεση του εβραϊκού πολιτισμού με τους Αγίους Τόπους.

«Οι Εβραίοι κατά τη σιωνιστική άποψη είναι πρώτα απ' όλα ένας λαός, ένα έθνος, όχι μια θρησκεία και όπως και τα άλλα έθνη, έτσι και αυτοί αξίζουν να έχουν πατρίδα με κρατική κυριαρχία", εξηγεί ο ιστορικός Μάικλ Μπρένερ, διευθυντής του Κέντρου Ισραηλινών Σπουδών στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο στην Ουάσιγκτον. Τα επόμενα χρόνια το σιωνιστικό κίνημα ενισχύθηκε, έγιναν συνέδρια και ζητήθηκε στήριξη.  Από διπλωματικής πλευράς η επιτυχία ήρθε το 1917 με τη Διακήρυξη Μπάλφουρ (σ.σ. ο Αρθούρος Μπάλφουρ ήταν τότε Βρετανός υπουργός Εξωτερικών), στην οποία οι Βρετανοί υποσχέθηκαν να ενεργοποιηθούν για μια "εθνική πατρίδα για τον εβραϊκό λαό στην Παλαιστίνη". Ωστόσο η διακήρυξη ήταν σκοπίμως ασαφής. Οι Βρετανοί έδωσαν επίσης στους Άραβες της Παλαιστίνης την ελπίδα ενός δικού τους κράτους και ως εντολοδόχος δύναμη συνέβαλαν ουσιαστικά στις εντάσεις στην περιοχή. Ακολούθησαν αρκετά μεγάλα κύματα μετανάστευσης Εβραίων στην Παλαιστίνη υπό βρετανική εντολή, συχνά ως αντίδραση στις αντισημιτικές διώξεις στην Ευρώπη. Το 1909 ιδρύθηκε το Τελ Αβίβ. Οι Βρετανοί προσπαθούσαν συνεχώς να εμποδίσουν τις μεταναστεύσεις, ακόμη και την περίοδο των μεγάλων πιέσεων σε βάρος των Εβραίων μετά την άνοδο των εθνικοσοσιαλιστών στην εξουσία στη Γερμανία.

Μια χώρα, δύο λαοί, αμέτρητες ένοπλες διενέξεις

Μεγάλα τμήματα του σιωνιστικού κινήματος αγνοούσαν ωστόσο για καιρό το γεγονός ότι υπήρχαν ήδη αραβικά χωριά και πόλεις, και είχαν την ψευδαίσθηση ότι επρόκειτο για μια σε μεγάλο βαθμό άδεια χώρα. "Το βασικό πρόβλημα βέβαια, είναι ότι δύο λαοί διεκδικούν την ίδια γη και οι δύο δικαιολογούν ιστορικά αυτή τη αξίωση", λέει ο Μπρένερ. Μετά την ανακήρυξη του κράτους του Ισραήλ, πέντε αραβικές χώρες κήρυξαν τον πόλεμο στη νεοϊδρυθείσα χώρα, αλλά το Ισραήλ νίκησε. Ως αποτέλεσμα του πολέμου, αλλά ήδη και πριν από αυτόν, περίπου 700.000 Παλαιστίνιοι εκδιώχθηκαν, γεγονός που καταγράφηκε στο παλαιστινιακό αφήγημα ως "Νάκμπα", ως καταστροφή. Στη δεκαετία του 1980 καθιερώθηκε μια γενιά των λεγόμενων „Νέων Ιστορικών“, οι οποίοι, όπως λέει ο Μπρένερ, „αμφισβήτησε τις βασικές αλήθειες που είχε διαμορφώσει το επίσημο Ισραήλ". Σε αυτές περιλαμβανόταν, για παράδειγμα, η ιδέα του Δαυίδ εναντίον του Γολιάθ στον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας του 1948, δηλαδή ότι το Ισραήλ θα είχε αποδυναμωθεί αντιμετωπίζοντας τους υπέρτερους αραβικούς στρατούς. Ή επίσης η θεματοποίηση των συνεπειών για τους Παλαιστίνιους κατοίκους, στους οποίους επί δεκαετίες είχε δοθεί ελάχιστη προσοχή. Στους φετινούς εορτασμούς όλα αυτά παίζουν ελάχιστο ρόλο στο Ισραήλ. Οι εσωτερικές συγκρούσεις στη χώρα είναι πολύ έντονες αυτή τη στιγμή. Εδώ και εβδομάδες, ο κόσμος βγαίνει στους δρόμους για να διαδηλώσει κατά της σχεδιαζόμενης μεταρρύθμισης της δικαιοσύνης. Τα σχέδια έχουν προς το παρόν παγώσει, αλλά οι διαμαρτυρίες συνεχίζονται.“Θα είναι η πιο πολιτική Ημέρα Ανεξαρτησίας που έχει υπάρξει πιθανώς ποτέ στην ιστορία του Ισραήλ, επειδή όπως φαίνεται θα υπάρξουν δύο ημέρες ανεξαρτησίας ταυτόχρονα” λέει Ισραηλινός κοινωνιολόγος Νατάν Σνάιντερ.

Προς το παρόν οι διαδηλωτές εξετάζουν το ενδεχόμενο να διοργανώσουν μια τελετή λαμπαδηδρομίας στο Τελ Αβίβ ως εναλλακτική της τελετής στην Ιερουσαλήμ. Παραδοσιακά ο εορτασμός της Ημέρας της Ανεξαρτησίας στο Ισραήλ δεν είναι πολιτικός, αλλά υπάρχουν φόβοι ότι η τελετή στην Ιερουσαλήμ θα μπορούσε φέτος να αξιοποιηθεί πολιτικά. Σκόπιμα οι διαδηλωτές κάνουν αναφορά στις ιδρυτικές ιδέες του εβραϊκού κράτους, ανεμίζουν σημαίες και επικαλούνται τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας. Είναι ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι και οι δύο πλευρές εμφανίζονται ως συνεχιστές της παράδοσης των ιδρυτών του Ισραήλ. Ανάμεσα στους σιωνιστές υπήρχαν πάντα οι θρησκευτικοί σιωνιστές. Το σημερινό κίνημα των εποίκων στα κατεχόμενα εδάφη εμφανίζεται ως συνεχιστής του εποικισμού της γης από τη δεκαετία του 1920. "Προσπαθούν να παρουσιαστούν ως ένα είδος υπερ-σιωνιστών που επιχειρούν να ολοκληρώσουν τα σχέδια του αρχικά κοσμικού, επίσης αριστερού, σοσιαλδημοκρατικού σιωνιστικού κινήματος", λέει ο ιστορικός Μπρένερ.

Τι θα έλεγε ο Μπεν Γκουριόν αν ζούσε...

Βέβαια η άποψη που κυριαρχεί από την πλευρά των διαδηλωτών είναι εντελώς διαφορετική. Αυτοί επιμένουν στις δημοκρατικές καταβολές του Ισραήλ, σε μια ελεύθερη χώρα με κράτος δικαίου για όλους τους πολίτες της. Ή όπως το έθεσε ο ιστορικός Τομ Σεγκέβ σε συνέντευξή του στο περιοδικό Der Spiegel: "Ο Ντάβιντ Μπεν Γκουριόν θα ήταν πιθανώς εκτός εαυτού, αν ήξερε πού βρίσκεται η ισραηλινή κοινωνία αυτή τη στιγμή“. Για τον ιστορικό Μάικλ Μπρένερ συνεχίζονται οι παλιές εντάσεις που υπήρχαν πάντα στο σιωνιστικό κίνημα. "Θα έλεγα ήδη ότι πολλές από τις ρήξεις στην ισραηλινή κοινωνία είχαν προδιαγραφεί από την αρχή και ίσως είναι ένα μικρό θαύμα που χρειάστηκαν 75 χρόνια για να ξεσπάσουν τόσο έντονα”. Σε κάθε διαδήλωση οι δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές τραγουδούν τη Χατικβά (Η Ελπίδα), τον ισραηλινό εθνικό ύμνο. “Ένας στίχος του ύμνου κάνει λόγο για έναν ελεύθερο λαό στην ίδια του τη χώρα", λέει ο Ζνάιντερ. "Για την ώρα όμως υπάρχουν δύο διαφορετικοί ορισμοί για το τι σημαίνει να είσαι ελεύθερος λαός στη δική σου γη”. 75 χρόνια μετά την ίδρυσή του το ίδιο το Ισραήλ φαίνεται να αναζητά τις ρίζες της δικής του χώρας.

Λίζα Χένελ

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου