70 χρόνια από τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες

Θεωρείται ένα από τα επιτεύγματα του μεταπολεμικού κόσμου. Αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του διεθνούς δικαίου για την προστασία των προσφύγων. Η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Καθεστώς των Προσφύγων, που υπεγράφη πριν από ακριβώς 70 χρόνια, στις 28 Ιουλίου του 1951, δίνει σε πρόσφυγες το δικαίωμα ασύλου και απαγορεύει επαναπροωθήσεις ανθρώπων που απειλούνται με διώξεις ή φοβούνται για τη ζωή και την ασφάλειά τους στις χώρες καταγωγής τους. Πάνω από 34 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν πάρει τον δρόμο της φυγής εξαιτίας συγκρούσεων και διώξεων. Κάθε χρόνο ο αριθμός τους αυξάνεται. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ αναζητά καταλύματα για περίπου 1,5 εκατομμύρια ανθρώπους. Το μεταναστευτικό και η πολιτικού ασύλου διχάζουν τις κοινωνίες. Ποια είναι η συνεισφορά της Σύμβασης του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες σήμερα;

Σημείο αναφοράς μέχρι σήμερα

«Η Σύμβαση παραμένει σήμερα τόσο σημαντική όσο και το 1951» αναφέρει ο Φίλιππο Γκράντι, Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες μιλώντας στο γερμανικό πρακτορείο ειδήσεων dpa. «Παραμένει ζωντανό μέσο προστασίας προσφύγων». Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας πάνω από 50 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν λάβει προστασία που απορρέει από τη Σύμβαση. Στην πραγματικότητα οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες είναι αυτές που δέχονται τους περισσότερους πρόσφυγες, ωστόσο αυτές του «φωνάζουν» είναι συνήθως οι χώρες της Δύσης.

Όπως σημειώνει ο Γκράντι, οι πρόσφυγες δεν είναι σήμερα ευπρόσδεκτοι με ανοιχτές αγκάλες αλλά θεωρούνται από πολλούς απειλή. Επιπλέον οι διακινητές παραβιάζουν το γράμμα αλλά και το πνεύμα της Σύμβασης, βγάζοντας αθέμιτα κέρδη πατώντας πάνω στις ελπίδες ανθρώπων. Για τον Αλμπέρτο Άκερμαν, καθηγητή Μεταναστευτικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης, είναι ανοησία να καταδικάζουμε τη Σύμβαση. «Τι θα συνέβαινε αν δεν υπήρχε η Σύμβαση; Τι θα συνέβαινε σε έναν άνθρωπο που λέει ότι είναι θύμα βασανιστηρίων και δεν μπορεί να επιστρέψει στην πατρίδα του; Εάν θέλουμε να αποφύγουμε την βαρβαρότητα, οφείλουμε να εξετάζουμε αυτές τις υποθέσεις», παρατηρεί ο Άκερμαν. Η Σύμβαση του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες προστατεύει κάθε άνθρωπο που ζητά προστασία διότι έχει δικαιολογημένο φόβο δίωξης λόγω χρώματος, θρησκεύματος, εθνικότητας, πολιτικών πεποιθήσεων ή επειδή ανήκει σε συγκεκριμένες ομάδες. Η Σύμβαση δεν καλύπτει ωστόσο θύματα φυσικών καταστροφών ή οικονομικούς μετανάστες, που διεκδικούν μια καλύτερη ζωή.

Το ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου στα όριά του

Το 2020, από τους 145.000 αιτούντες άσυλο στη Γερμανία, το 26% αναγνωρίστηκαν πρόσφυγες και το 17% έτυχε άλλης προστασίας. Οι υπόλοιποι έπρεπε να εγκαταλείψουν τη χώρα. Ο Φίλιππο Γκράντι θεωρεί ότι το ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου έχει φτάσει στα όριά του. Αλλά αυτό δεν οφείλεται στην Σύμβαση αυτή καθαυτή, παρατηρεί. «Αν το σύστημα ασύλου ήταν πιο αποτελεσματικό, δεν θα παρατηρούνται καταχρήσεις».

Η Σύμβαση για τους Πρόσφυγες δέχεται συχνά τα πυρά της δεξιάς, όπως πρόσφατα στην Αυστρία. Σύμφωνα με την Ανουσέχ Φαραχάτ, καθηγήτρια Δημοσίου Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Ερλάνγκεν-Νυρεμβέργης, μια επαναδιαπραγμάτευση της Σύμβασης θα ήταν προβληματική, διότι δεν θα παρείχε το ίδιο επίπεδο προστασίας σε πρόσφυγες. Όσο για ενδεχόμενες προσθήκες, που στην πράξη θα απέτρεπαν πρόσφυγες να φτάσουν στα ευρωπαϊκά σύνορα, σίγουρα θα προσέκρουαν στο διεθνές δίκαιο, παρατηρεί η Πέτρα Μπέντελ, πρόεδρος του Συμβουλίου Ένταξης και Μετανάστευσης. Το πρόβλημα θα ήταν ιδιαίτερα αισθητό στην Ελλάδα, όπως λέει, όπου λέμβοι που μεταφέρουν πρόσφυγες επαναπροωθούνται ή στη Λιβύη. Αυτό που λείπει και από τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, παρατηρεί η Φαραχάτ, είναι μια πρόβλεψη περί ανακατανομής προσφύγων μεταξύ κρατών, ώστε να μην επιβαρύνονται κυρίως χώρες που γειτονεύουν με εστίες κρίσεις -και που βρίσκονται και οι ίδιες σε κρίση- ή χώρες όπως η Ελλάδα, που βρίσκονται στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ.

Κριστιάνε Έλριχ, dpa

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη