150 χρόνια Ιμπρεσιονισμός: Οι καταφρονεμένοι που αποθεώθηκαν

Στις αρχές της δεκαετίας του 1860 στο εργαστήριο διδασκαλίας του Παρισινού ζωγράφου Σαρλ Γκλερ συναντήθηκαν τέσσερεις νεαροί φιλόδοξοι ζωγράφοι: ο Κλωντ Μονέ, ο Ογκύστ Ρενουάρ, ο Άλφρεντ Σίσλεϊ και ο Φρεντερίκ Μπαζίλ. Τα θρησκευτικά, ιστορικά και μυθολογικά θέματα με τα οποία ο δάσκαλός τους είχε μεγάλες επιτυχίες δεν τους ενδιέφεραν. Ήθελαν να βγουν στην ύπαιθρο, έξω από τα εργαστήρια. Κουβάλησαν στην πλάτη τους λοιπόν τα καβαλέτα τους και πήραν το τρένο για να μεταφερθούν στις εξοχές. Ήθελαν να δουν από κοντά τη φύση και να τη ζωγραφίσουν.

Αυτός ο πειραματισμός που ξεκίνησε με εκδρομές στη φύση έμελλε να αποτελέσει ένα από τα κορυφαία κινήματα στην ιστορία της ζωγραφικής. Μια έκθεση που εγκαινιάστηκε στις 15 Απριλίου 1874 στο παλιό στούντιο του φωτογράφου Ναντάρ στο Παρίσι σήμανε την αρχή. Η ομάδα αυτή των καλλιτεχνών πήρε το όνομά της από τον κριτικό τέχνης Λουί Λερουά, ο οποίος τους χαρακτήρισε «Ιμπρεσιονιστές» εξαιτίας του φαινομενικά ημιτελή χαρακτήρα των πινάκων τους. Ο χαρακτηρισμός ήταν χλευαστικός και στόχο είχε μάλλον να τους θίξει, ωστόσο καθιερώθηκε. «Μια ριζοσπαστική καινοτομία των Ιμπρεσιονιστών ήταν η στροφή τους προς τη ζωγραφική στην ύπαιθρο», λέει ο Ντάνιελ Ζαμάνι, ειδικός στον Ιμπρεσιονισμό και επιμελητής του Μουσείου Barberini στο Πότσνταμ, το οποίο διαθέτει τη μεγαλύτερη συλλογή Μονέ εκτός Γαλλίας.

Πέρα από τον ακαδημαϊσμό και κοντά στη φύση

Οι ζωγράφοι του νέου κινήματος απομακρύνθηκαν από τον ακαδημαϊσμό της εποχής τους, ο οποίος προέτασσε την απεικόνιση μιας εξιδανικευμένης πραγματικότητας. Δεν ήθελαν πια να ζωγραφίζουν αλληγορικά, μυθολογικά ή ιστορικά θέματα, αλλά πραγματικούς τόπους. Στόχος τους ήταν να αποτυπώσουν μια εντύπωσή τους από ένα τοπίο ή μια κατάσταση. Άλλωστε "impressione" στα γαλλικά σημαίνει «εντύπωση». Εκτός αυτού έδωσαν αξία σε θέματα που προηγουμένως δεν είχαν θεωρηθεί «άξια» να απεικονισθούν, όπως για παράδειγμα η καθημερινότητα στις μεγάλες πόλεις και η εκβιομηχάνιση. Άνθρωποι να κάθονται σε καφέ ή καπνοδόχοι εργοστασίων που καπνίζουν.

Ωστόσο ο τρόπος που ζωγράφιζαν ξένιζε. Δυνατές πινελιές γεμάτες ένταση, φως και χρώμα. Οι επιφάνειές τους δεν ήταν πια λείες με λεπτοδουλεμένες λεπτομέρειες. Το κίνημα των Ιμπρεσιονιστών δεν έφερε όμως μόνο επανάσταση στον τρόπο ζωγραφικής, αλλά και στο τεχνικό υπόβαθρο. Οι μπογιές μπήκαν σε σωληνάρια και τα καβαλέτα έγιναν φορητά για να μπορούν να τα μεταφέρουν στις εξοχές.

Η σημαντική συνεισφορά του Ιμπρεσιονισμού

Μια ακόμα σημαντική πτυχή του κινήματος είναι η επιρροή που άσκησε στον τρόπο διοργάνωσης των εκθέσεων. Μια κρατική επιτροπή αποφάσιζε πρωτύτερα ποιοι καλλιτέχνες θα έπαιρναν μέρος στα διάσημα «Σαλόνια» και υπήρχε μεγάλη δυσαρέσκεια γιατί πολλοί ζωγράφοι έμεναν έξω από τη διοργάνωση. Ο αυτοκράτορας όμως Ναπολέων ΙΙΙ αποφάσισε το 1863 να δώσει την ευκαιρία να εκθέσουν και αυτοί που είχαν απορριφθεί, στο αποκαλούμενο «Σαλόνι των απορριφθέντων».

Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί τότε την επιτυχία της έκθεσης. Οι συμβουλάτορες του αυτοκράτορα τον προέτρεψαν να σταματήσει, όμως ήταν ήδη αργά. Η πρακτική αυτή έδειξε ότι οι καλλιτέχνες μπορούσαν να έχουν επιτυχία και έξω από τα επίσημα πρωτοκλασάτα σαλόνια. «Το Σαλόνι των απορριφθέντων ήταν ο πρόδρομος για τη θρυλική έκθεση του 1874, που θεωρήθηκε το ορόσημο της γέννησης του Ιμπρεσιονισμού», λέει η ιστορικός τέχνης Μπάρμπαρα Σέφερ. Για πρώτη φορά, 30 καλλιτέχνες οργάνωσαν μια κοινή αντί-έκθεση απέναντι στο επίσημο Σαλόνι. Ανάμεσά τους ήταν οι: Ντεγκά, Μονέ, Μορισό, Πισαρό, Ρενουάρ, Σίσλεϊ και Σεζάν. Οι Ιμπρεσιονιστές κατάφεραν να εδραιωθούν σε συλλέκτες και εμπόρους και το σημαντικό ήταν, όπως επισημαίνει η ιστορικός Τέχνης Μπάρμπαρα Σέφερ, ότι ο Ιμπρεσιονισμός «άνοιξε την πόρτα στον Μοντερνισμό».

Κλάουντια Ρόμετς, epd

Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου