Χαλούμι: Το πιο πολιτικοποιημένο τυρί της ΕΕ

Κατά την τελευταία εργάσιμη μέρα της θητείας του και στο πλαίσιο ενός απολογισμού για τα πεπραγμένα του, ο τέως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν Κλοντ Γιούνκερ ομολόγησε στο Politico πως δεν συγκαταλέγει τον εαυτό του στους λάτρεις του περίφημου κυπριακού παραδοσιακού τυριού, του γνωστού ανά τον κόσμο ως χαλούμι.

Οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνωρίζουν, βέβαια, ότι η αναφορά Γιούνκερ, δεν σχετίζεται τόσο με τη γεύση του κυπριακού εδέσματος, όσο με τη δυσαρέσκειά του για την μη θετική κατάληξη -τουλάχιστον επί προεδρίας του- των προσπαθειών που ο ίδιος κατέβαλε για κατοχύρωση του χαλουμιού ως κυπριακού προϊόντος. Έξι χρόνια μετά, πάντως, ο κ. Γιούνκερ ενδέχεται να δει την προσπάθειά του να δικαιώνεται, αφού στις 26 Μαρτίου η αρμόδια επιτροπή της Κομισιόν αναμένεται να βάλει την τελική σφραγίδα στον φάκελο, κατοχυρώνοντας το χαλούμι ως Προϊόν Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ).

Αρχή με διαφωνία για ποσοστώσεις

Η περιπέτεια του χαλουμιού ξεκίνησε το 2009, όταν η Κύπρος επιχείρησε να το κατοχυρώσει ως Κυπριακό Προϊόν με Ονομασία Προέλευσης. Το ζήτημα που προέκυψε αφορούσε στην ποσότητα του πρόβειου και αίγειου γάλακτος, η οποία σύμφωνα με την παραδοσιακή συνταγή θα έπρεπε να ανέρχεται στο 51%. Η εν λόγω ποσόστωση ωστόσο έβρισκε αντίθετο το πανίσχυρο λόμπι των αγελαδοτρόφων, του οποίου οι πιέσεις οδήγησαν τελικά στην απόσυρση του κυπριακού φακέλου που εκκρεμούσε προς έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η επιχειρηματολογία αφορούσε στην ανάγκη απομάκρυνσης από τις ποσοστώσεις της παραδοσιακής συνταγής, αφού πλέον το χαλούμι παράγεται κυρίως από γάλα αγελάδας. Η διαμάχη στο εσωτερικό για τις ποσοστώσεις επέφερε την καθυστέρηση πολλών ετών, προκειμένου να εκκινήσει μια νέα προσπάθεια για κατοχύρωση του χαλουμιού ως ΠΟΠ.

Στις 9 Ιουλίου 2014 υποβλήθηκε νέος φάκελος, αυτή τη φορά με αναφορά στο χαλούμι και με την τουρκική του ονομασία, Hellim. Η συμπερίληψη και του τουρκικού ονόματος του χαλουμιού θεωρήθηκε αναγκαία, ώστε να ξεπεραστεί και το δεύτερο μεγάλο εμπόδιο της υπόθεσης κατοχύρωσης, το οποίο σχετιζόταν με την διαφωνία μεταξύ Ελληνοκύπριων και Τουρκοκύπριων για τον τρόπο παραγωγής και εμπορίας του χαλουμιού των τ/κ παραγωγών.

Παιχνίδια κυριαρχίας 

Η ουσία της δικοινοτικής διάστασης της διαμάχης συμπυκνώνεται στο ερώτημα περί της Αρχής, η οποία θα οριζόταν υπεύθυνη για την πιστοποίηση και τους υγειονομικούς ελέγχους των χαλουμιών που παρήγαγαν οι Τουρκοκύπριοι παραγωγοί. Επί σειρά ετών, η τουρκοκυπριακή ηγεσία πρόβαλλε ως αίτημα την πιστοποίηση των χαλουμιών των τ/κ παραγωγών από ελεγκτές που θα όριζαν οι αρχές της Βόρειας Κύπρου, αίτημα που απορρίπτονταν από την ελληνοκυπριακή πλευρά με βασικό επιχείρημα ότι η αρμόδια αρχή για πιστοποίηση του χαλουμιού δεν μπορεί παρά να ορίζεται από τη διεθνώς αναγνωρισμένη Κυπριακή Δημοκρατία.

Η χρονίζουσα διελκυστίνδα περί της αρχής ελέγχου του χαλουμιού φάνηκε να ξεπερνιέται με την άνοδο του Μουσταφά Ακιντζί στην ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Η προσήλωση του πρώην τουρκοκύπριου ηγέτη στη διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού και η ανάγκη για μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης ενόψει και της επανέναρξης των συνομιλιών οδήγησε στην περίφημη «συναντίληψη» Αναστασιάδη-Ακιντζί για το χαλούμι. Η συμφωνία προνοούσε τον ορισμό της ευρωπαϊκής εταιρείας Bureau Veritas ως της «αρχής» για την πιστοποίηση του τ/κ χαλουμιού αλλά και για τον έλεγχο των φυτοϋγειονομικών πιστοποιητικών που απαιτούνταν για να μπορεί το τ/κ χαλούμι να εξάγεται στην Ευρώπη. Ωστόσο, η συμφωνία - η οποία κατέστη εφικτή με την προσωπική εμπλοκή του Ζαν Κλοντ Γιούνκερ κατά την επίσκεψή του στην Κύπρο στις 16 Ιουλίου 2015 - δεν στάθηκε ικανή να βάλει τέλος στην οδύσσεια του χαλουμιού. Μάλιστα όπως διέρρευσε τότε από κοινοτικές πηγές, ο κ. Γιούνκερ διαπίστωσε μια μέρα μετά την αναχώρησή του από την Κύπρο ότι η συμφωνία δεν γινόταν αποδεκτή ούτε από ισχυρούς διπλωμάτες της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά ούτε και από σκληροπυρηνικούς παράγοντες στην τ/κ κοινότητα.

Τελικό βήμα ενόψει πενταμερούς 

Ο παράλληλος βίος της υπόθεσης κατοχύρωσης του χαλουμιού με τις πολιτικές εξελίξεις στο Κυπριακό αποδεικνύεται και από την επαναφορά του ζητήματος αμέσως μετά την ανακοίνωση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για την πραγματοποίηση άτυπης πενταμερούς διάσκεψης στις 27 Απριλίου. Ενόψει της πενταμερούς, παράγοντες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκριναν ότι η επίλυση της δικοινοτικής διάστασης του χαλουμιού θα αποτελούσε ένα καλό μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης ενόψει της έναρξης του διαλόγου.

Μάλιστα, το θέμα συζητήθηκε εκτενώς κατά την επίσκεψη του Ζοζέπ Μπορέλ στην Κύπρο στις αρχές του μήνα και με τις δύο πλευρές. Δώδεκα μέρες μετά η Κομισιόν θα ανακοίνωνε ότι στις 26 Μαρτίου θα διεξαχθεί η ψηφοφορία για το χαλούμι στην Επιτροπή Ποιότητας της ΕΕ, στο πλαίσιο της απόδοσης Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης στο συγκεκριμένο προϊόν. Όπως εξήγησε η εκπρόσωπος της Κομισιόν, η ψηφοφορία θα γίνει επί της συναντίληψης Γιούνκερ-Αναστασιάδη-Ακιντζί του 2015.

Πάντως, κοινοτικές πηγές που μίλησαν στην DW εμφανίστηκαν επιφυλακτικές για το κατά πόσον η 26η Μαρτίου θα αποτελέσει τελικά το τέλος του δρόμου, και θα καταφέρει το χαλούμι να βρεθεί στην ίδια κατηγορία με άλλα ΠΟΠ προϊόντα όπως τα γαλλικά τυριά και η ελληνική φέτα.

Λουκιανός Λυρίτσας, Λευκωσία