Τουρκία: Μίσος εναντίον προσφύγων από τη Συρία

Δεκάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν σε αντιτουρκικές διαδηλώσεις στην περιοχή της Αφρίν στα σύνορα της Συρίας με την Τουρκία. Οι διαδηλωτές σύμφωνα με δικές τους δηλώσεις ήθελαν να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους στους συμπατριώτες τους που βρίσκονται πρόσφυγες στην Τουρκία. Νωρίτερα στην πόλη Καϊσερί (Καισαρεία) της κεντρικής Ανατολίας ένα εξαγριωμένο πλήθος είχε επιδοθεί σε καταστροφές καταστημάτων και οχημάτων προσφύγων από τη Συρία, κραυγάζοντας συνθήματα που ζητούσαν την εκδίωξή τους.

Η οργή του πλήθους στράφηκε κατά της πολιτικής του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για τη Συρία. «Παραιτήσου, Ερντογάν», φώναξαν οι διαδηλωτές - δείχνοντας ότι δεν αποδέχονται τη μακροχρόνια πολιτική ανοιχτών θυρών του προέδρου της Τουρκίας για τους Σύρους πρόσφυγες. Συνολικά περίπου τρεισήμισι εκατομμύρια άνθρωποι από τη Συρία ζουν στην Τουρκία. Ο ίδιος ο Ερντογάν επέκρινε τις ταραχές στο Καϊσέρι ως «απαράδεκτες». Σύμφωνα με δημοσιεύματα των ΜΜΕ, περίπου 470 άτομα συνελήφθησαν εκεί. Οι διαμαρτυρίες και τα ξεσπάσματα βίας εμποδίζουν την προγραμματισμένη προσέγγιση μεταξύ της τουρκικής και της συριακής κυβέρνησης. Μόλις πρόσφατα οι κυβερνώντες και των δύο χωρών ανακοίνωσαν ξεκάθαρα ότι επιθυμούν να αναδιοργανώσουν τη σχέση τους, η οποία είχε δηλητηριαστεί εδώ και πολλά χρόνια.

Η Άγκυρα είχε ήδη παγώσει τις σχέσεις από την αρχή του συριακού εμφυλίου πολέμου το 2011. Στη σύγκρουση ο Ερντογάν υποστήριξε πρωτίστως τις τζιχαντιστικές ομάδες, που πολεμούσαν κατά του συριακού καθεστώτος. Η σχέση μεταξύ των δύο κρατών επιδεινώθηκε περισσότερο επειδή η Τουρκία πήρε τον έλεγχο τμημάτων της βορειοανατολικής Συρίας κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου. Εκεί πολεμά τις κουρδικές δυνάμεις, τις οποίες η Άγκυρα χαρακτηρίζει τρομοκρατικές.

Τώρα όμως ένας νέος άνεμος δείχνει να φυσάει. Ο Ερντογάν δήλωσε στις 28 Ιουνίου ότι δεν υπάρχουν εμπόδια για την επανέναρξη των διπλωματικών σχέσεων με τη Συρία. Λίγο πριν, ο πρόεδρος Μπασάρ αλ Άσαντ είχε επίσης δηλώσει ότι ήθελε να αναζωογονήσει τις σχέσεις με την Τουρκία.

Τα συμφέροντα του Ερντογάν

Υπάρχουν πολλά που διακυβεύονται και για τις δύο χώρες. Η κυβέρνηση στην Άγκυρα δέχεται τεράστια πίεση εξαιτίας των Σύρων προσφύγων που ζουν στην Τουρκία. Η διάθεση απέναντί τους έχει επιδεινωθεί μαζικά τα τελευταία χρόνια. Ο Ερντογάν θέλει να αποτρέψει την είσοδο περισσότερων Σύρων στην Τουρκία, λέει ο Αντρέ Μπανκ, ειδικός για τη Συρία και την Τουρκία στο Γερμανικό Ινστιτούτο Παγκόσμιων και Περιφερειακών Μελετών (GIGA) στο Αμβούργο. «Θέλει επίσης να διασφαλίσει ότι όσο το δυνατόν περισσότεροι Σύροι θα φύγουν ξανά από την Τουρκία». Εάν κατάφερνε να συνάψει συμφωνία επαναπατρισμού, θα ήταν μια μεγάλη εσωτερική πολιτική επιτυχία για τον Ερντογάν.

Η Τουρκία έχει επίσης στραμμένο το βλέμμα της στη βορειοανατολική Συρία. Ο τουρκικός στρατός πολεμά εκεί ενάντια στην κουρδική πολιτοφυλακή YPG εδώ και χρόνια. Αυτή θεωρείται ότι συνδέεται στενά με το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (PKK), το οποίο δραστηριοποιείται στην Τουρκία και είναι καταχωρημένο ως τρομοκρατική οργάνωση εκεί - όπως και στην ΕΕ. Μια εξέλιξη στα βορειοανατολικά θα μπορούσε να αποτελέσει το πραγματικό έναυσμα για διαπραγματεύσεις μεταξύ Συρίας και Τουρκίας που ενδέχεται να πραγματοποιηθούν σύντομα, λέει ο Μίχαελ Μπάουερ, επικεφαλής του γραφείου του Ιδρύματος Κόνραντ Αντερνάουερ (KAS) στον Λίβανο. «Οι «Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις» (SDF) και η κουρδική αυτοδιοίκηση, που είναι παρούσες στην περιοχή και στρέφονται κατά του Άσαντ, δήλωσαν πρόσφατα ότι ήθελαν να διεξαγάγουν τοπικές εκλογές στις ελεγχόμενες από τους Κούρδους περιοχές», εξηγεί ο Μπάουερ. Το ενδεχόμενο αυτό απορρίφθηκε ιδιαίτερα στην Τουρκία. «Εξαιτίας διεθνών πιέσεων, έχουν πλέον αναβληθεί για τον Αύγουστο».

Στόχοι του συριακού καθεστώτος

Αντίστροφα, το συριακό καθεστώς επιδιώκει επίσης συγκεκριμένους στόχους μέσα από αυτή την προσέγγιση. Βασικά, ο Άσαντ θέλει να συνεχίσει τη διαδικασία εξομάλυνσης με τα αραβικά κράτη, λέει ο Αντρέ Μπανκ. Αυτή ξεκίνησε το αργότερο τον Μάιο του 2023, όταν η Συρία έγινε ξανά δεκτή στον Αραβικό Σύνδεσμο ως ενεργό μέλος. Θέλει επίσης να συνεχίσει αυτή την πορεία σε σχέση με τους μη Άραβες γείτονές της. Το καθεστώς θέλει να ανακτήσει την περιοχή του Ιντλίμπ στα βορειοδυτικά της χώρας, η οποία ελέγχεται επί του παρόντος από τη ριζοσπαστική ισλαμιστική πολιτοφυλακή Hayat Tahrir al-Sham (HTS). Δεδομένου ότι η Τουρκία ελέγχει το βόρειο τμήμα της Ιντλίμπ, η συνεργασία μεταξύ των δύο κρατών θα μπορούσε να είναι μια επιλογή. Αυτό ισχύει και για τις περιοχές που ελέγχονται από τους Κούρδους στα βορειοανατολικά. Το καθεστώς Άσαντ θέλει επίσης να επεκτείνει ξανά την παρουσία του εκεί. «Μια συμφωνία με την Τουρκία θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμη για αυτό το αίτημα», λέει ο Μπανκ.

Το ερώτημα τώρα είναι τι συνέπειες θα έχουν οι ταραχές και από τις δύο πλευρές στη σχεδιαζόμενη προσέγγιση Άγκυρας και Δαμασκού. Από τη μία πλευρά, είναι πιθανό οι πολίτες να αντιταχθούν στην προσέγγιση, αφού τουλάχιστον τμήματα των πληθυσμών και των δύο χωρών έχουν εκφράσει έντονη αμοιβαία αντιπάθεια. Από την άλλη, θα μπορούσαν επίσης να επιταχύνουν τη σχεδιαζόμενη προσέγγιση, αφού η συνεργασία θα μπορούσε να εκτονώσει τις απαιτήσεις και τα κίνητρα των διαδηλωτών και οι δύο πλευρές θα μπορούσαν να το «πουλήσουν» αυτό ως επιτυχία στο εσωτερικό.

Αυτό που μπορεί να είναι ανησυχητικό για τους Ευρωπαίους είναι ότι, σύμφωνα με παρατηρητές, τα πρώτα βήματα προς μια τουρκοσυριακή προσέγγιση έχουν ήδη γίνει παρασκηνιακά -με ρωσική μεσολάβηση. Η Ρωσία προσπαθεί αυτή τη στιγμή να επεκτείνει την επιρροή της σχεδόν παντού στην περιοχή. «Εμείς στην ΕΕ πρέπει να γνωρίζουμε ότι η Μόσχα θα επιδιώξει άνευ όρων τα δικά της συμφέροντα στη Συρία και στην περιοχή», προειδοποιεί ο ειδικός του KAS Μίχαελ Μπάουερ - «ιδιαίτερα σε βάρος της Ευρώπης».

Επιμέλεια: Κώστας Αργυρός