Ταξιδεύοντας πίσω στο 1913

Ποια γεγονότα σημάδεψαν τις τέχνες και τα γράμματα το 1913 και τι σημασία έχει πια τέτοια ιστορική ανασκόπηση; Λίγες ημέρες πριν τον ερχομό του νέου έτους, ο γερμανός δημοσιογράφος της Frankfurter Allgemeine Zeitung και ιστορικός τέχνης Φλόριαν Ίλιες αναψηλαφεί τη σημαδιακή εκείνη χρονιά τόσο για την καλλιτεχνική πρωτοπορία όσο και την παγκόσμια ιστορία. Στο νέο βιβλίο του με τίτλο:«1913. Το καλοκαίρι του αιώνα», ο Ίλιες παρουσιάζει μερικά από τα σημαντικότερα στιγμιότυπα του ευρωπαϊκού καλλιτεχνικού γίγνεσθαι, έναν χρόνο πριν το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Όταν ο Κάφκα συναντά τον Φρόυντ

Ένα μπεστ-σέλερ με εξώφυλλο σε παστέλ αποχρώσεις και σύννεφα που θυμίζουν πίνακα του Μαγκρίτ. Πέρα από τις πρώτες εντυπώσεις και την πρωτοκλασάτη θέση του στα γερμανικά βιβλιοπωλεία, το βιβλίο παρουσιάζει ενδιαφέρον για τους φιλότεχνους και τους αναγνώστες που αγαπούν την ιστορία. Μετά την «Γενιά του γκολφ» για τη χρυσή δεκαετία του 1970 στη Δυτική Γερμανία, ο Ίλιες επιστρέφει με το «1913». Ένα πολιτιστικό χρονικό του 1913 γραμμένο με ένα ιδιαίτερο και ευχάριστο στιλ γραφής που θυμίζει «παλιομοδίτικη πρόζα».

Τη χρονιά εκείνη η avant-garde της Ευρώπης έχει την τιμητική της. Η συνολική παραγωγή έργων τόσο στη λογοτεχνία όσο και στη ζωγραφική αλλά και στο θέατρο, τη μουσική, την επιστήμη ξεπερνούσε κάθε φαντασία. Μια μεγαλοπρεπής πνευματική άνθηση η οποία με τίποτα δεν προμήνυε τις πολεμικές «ιαχές» που θα αιματοκυλούσαν την ευρωπαϊκή ήπειρο λίγο αργότερα. Ονόματα όπως Φραντς Κάφκα, Σίγκμουντ Φρόυντ, Τόμας Μαν, Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Ίγκορ, Στραβίνσκυ, Όσκαρ Κοκοσκά, Καρλ Γιουνγκ είναι μερικά μόνο από αυτά που παρελαύνουν στις πρωτοπόρες καλλιτεχνικές στήλες των εφημερίδων της εποχής. Τα ίδια ονόματα που τότε εκθειάζονταν, μόλις λίγες δεκαετίες αργότερα έμελλε να γίνουν ταμπού στις ναζιστικές λίστες.

Η τέχνη στο προσκήνιο, η πολιτική απούσα

Τέχνη, τέχνη, τέχνη. Η χρονιά αυτή αποτέλεσε σταθμό και στην ιστορία της τέχνης. Η πολιτική διεξαγόταν στους σκοτεινούς διαδρόμους των εθνικών κοινοβουλίων χωρίς να απασχολεί άμεσα τους καλλιτέχνες. Λίγους μήνες αργότερα όμως «η εποχή της αθωότητας» θα σταματούσε βίαια και η ευρωπαϊκή ήπειρος θα άλλαζε όψη μια για πάντα. Δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, ολοκαύτωμα, πογκρόμ, εμφύλιοι, δικτατορίες, ναζισμός, σταλινισμός, ψυχρός πόλεμος.

Σύμφωνα με τον Έρικ Χομπσμπάουμ η ευρωπαϊκή «εποχή των άκρων» ξεκινά ακριβώς το 1914, διατρέχοντας όλον σχεδόν τον 20o αιώνα, με καταληκτικό σημείο την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Μια ματιά στην «παλαιά Ευρώπη» της δεκαετίας του 1910 και στην καλλιτεχνική κίνηση της εποχής διαφωτίζει ακόμη και σήμερα το τοπίο στις σκοτεινές εκείνες περιοχές της κοινής ευρωπαϊκής ιστορίας. Η πνευματική αίγλη της Βιέννης ή της Πράγας, κέντρα πολιτισμού περί το 1910, αντιπαρατίθεται στην παράνοια των διαδοχικών πολεμικών συρράξεων και των καταστροφικών συνεπειών που είχαν για την γηραιά ήπειρο. Η σκοτεινή ματαιότητα των συγκρούσεων αντιπαραβάλλεται με τις φωτεινές εκλάμψεις πνευματικής διαύγειας εν έτει 1913. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για ένα ενδιαφέρον εορταστικό ανάγνωσμα που προσφέρει αφορμή για αναστοχασμό ενόψει του νέου έτους…

Jochen Kürten/ Δήμητρα Κυρανούδη

Υπεύθ. σύνταξης: Ειρήνη Αναστασοπούλου