Πεκίνο-Αφρική, ένα πυκνό δρομολόγιο στρωμένο με... χρήμα

Ο απερχόμενος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Τζο Μπάιντεν πραγματοποίησε την πρώτη του επίσκεψη στην Αφρική τον Δεκέμβριο, στο λυκόφως της θητείας του.

Αντίθετα, ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών Γουάνγκ Γι διατήρησε μια παράδοση τριών δεκαετιών, σύμφωνα με την οποία τα αφρικανικά έθνη αποτελούν τις πρώτες καταχωρίσεις στο ετήσιο διπλωματικό ημερολόγιο του Πεκίνου. Μέχρι το τέλος αυτής της εβδομάδας, ο Γουάνγκ θα έχει επισκεφθεί τη Ναμίμπια, τη Δημοκρατία του Κονγκό, το Τσαντ και τη Νιγηρία.

Αν και ποτέ δεν είναι σαφές εκ των προτέρων πού θα σταματήσει η κινεζική αντιπροσωπεία -ή ακόμη και γιατί- οι επισκέψεις «έχουν απήχηση στην Αφρική ως υπενθύμιση της συνεπούς δέσμευσης της Κίνας απέναντι στην ήπειρο, σε αντίθεση με τις προσεγγίσεις των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης», δήλωσε στο πρακτορείο ειδήσεων Reuters ο Έρικ Όλαντερ, συνιδρυτής του «China-Global South Project», ενός προγράμματος πολυμέσων που παρακολουθεί τις κινήσεις της Κίνας στον Παγκόσμιο Νότο.

Για να είμαστε βεβαίως δίκαιοι,  ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν ξεκίνησε το 2024 με επισκέψεις στο Πράσινο Ακρωτήριο, την Ακτή Ελεφαντοστού, τη Νιγηρία και την Αγκόλα. Ωστόσο, η διαφορά μεταξύ των προσεγγίσεων των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας είναι έντονη, σύμφωνα με τον Νιγηριανό αναλυτή Οβίγκβε Εγουέγκου, ο οποίος ερευνά την εμπλοκή της Κίνας σε όλη την Αφρική.

«Αξιόπιστος φίλος» από παράδοση

«Ο ένας εταίρος επισκέπτεται όταν μπορεί να βρει χρόνο, ο άλλος το κάνει σταθερά από παράδοση. Δεν πρόκειται μόνο για συμβολισμούς, αλλά και για ουσία, γιατί αυτή είναι που κάνει τη σχέση να ευδοκιμεί», δήλωσε στη DW, σημειώνοντας ότι η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αφρικής τα τελευταία 15 χρόνια.

Μιλώντας στην πρωτεύουσα της Ναμίμπια, το Βίντχουκ, ο Γουάνγκ δήλωσε ότι ελπίζει η επίσκεψή του «να δείξει στον κόσμο ότι η Κίνα θα είναι πάντα ένας αξιόπιστος φίλος των αφρικανών αδελφών, ο πιο αξιόπιστος εταίρος των αφρικανικών χωρών στην επιδίωξη της ανάπτυξης και της αναζωογόνησης».

Η επίσκεψη σηματοδότησε επίσης την πρώτη φορά που η πρόσφατα εκλεγμένη πρόεδρος της Ναμίμπια, Νετούμπο Νάντι-Νταϊτβά, φιλοξένησε τον Γουάνγκ. Ως ηγετική εκπρόσωπος της αφρικανικής ηπείρου, η οποία κατέχει πάνω από 50 ψήφους στα Ηνωμένα Έθνη, η επιρροή της θα μπορούσε να βοηθήσει τις προσπάθειες του Πεκίνου να αναδιαμορφώσει τους πολυμερείς θεσμούς και να επανερμηνεύσει τους παγκόσμιους κανόνες, ώστε να συμβαδίζουν περισσότερο με τα συμφέροντα της Κίνας.

Για τον Christian-Geraud Neema, αναλυτή στο China-Global South Project, το πλεονέκτημα της Κίνας είναι ότι οι δυτικές δυνάμεις, και ιδιαίτερα η Ευρώπη, δυσκολεύονται να βρουν τρόπους για να συνεργαστούν με τις αφρικανικές χώρες, προσελκύοντας τους Αφρικανούς ηγέτες.

«Το οικονομικό χάσμα μεταξύ της Ευρώπης και της Αφρικής είναι πολύ μεγάλο, από την ανάπτυξη μέχρι τις υποδομές. Δεν ξέρει τι είδους προσφορά να βάλει στο τραπέζι που να λειτουργεί για τις αφρικανικές χώρες», λέει.

Νέοι δρόμοι για τις εξαγωγές της Κίνας

Η απόφαση του Γουάνγκ να επισκεφθεί την Αφρική, και συγκεκριμένα τη Δημοκρατία του Κονγκό, είναι στρατηγικής σημασίας. Η χώρα ανέλαβε πρόσφατα τη συμπροεδρία του Φόρουμ Συνεργασίας Κίνας-Αφρικής (FOCAC), το οποίο καθορίζει την ατζέντα για τις σχέσεις των δύο πλευρών. Πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι η Κίνα χρησιμοποίησε τη σύνοδο κορυφής του FOCAC το 2024 για να επισημοποιήσει τις πρωτοβουλίες που σχεδιάζει να αναλάβει σε ολόκληρη την Αφρική, να ξεκινήσει νέες δεσμεύσεις και να υποσχεθεί νέα οικονομική βοήθεια ύψους 51 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τα αφρικανικά έθνη.

«Τα μακροπρόθεσμα αναπτυξιακά σχέδια της Αφρικής λαμβάνονται υπόψη. Βλέπουμε την Κίνα να ευθυγραμμίζεται με την Ατζέντα 2063, που προτείνει η Αφρικανική Ένωση, για παράδειγμα», δήλωσε ο Κλιφ Μπόγια, ερευνητής στο Afro-Sino Center of International Relations με έδρα την Γκάνα.

Τα παραδείγματα έργων υποδομής που έχουν κατασκευαστεί από την Κίνα αυξάνονται, τόσο από άποψη προβολής όσο και από άποψη σημασίας, είτε πρόκειται για τον ολοκαίνουργιο αυτοκινητόδρομο του Ναϊρόμπι, είτε για ένα αιολικό πάρκο στην επαρχία Northern Cape της Νότιας Αφρικής, είτε για το λιμάνι Λέκι και τη ζώνη ελεύθερου εμπορίου της Νιγηρίας.

Νέες αγορές, νέες ευκαιρίες

Ωστόσο, η οικονομία της Κίνας επιβραδύνεται τα τελευταία χρόνια και τα αφρικανικά έθνη προσφέρουν σημαντικές ευκαιρίες για τις κρατικές εταιρείες υποδομών της Κίνας, οι οποίες αντιμετωπίζουν μειωμένη ζήτηση για έργα στην πατρίδα τους, καθώς πολλές υπερχρεωμένες τοπικές κυβερνήσεις μειώνουν τις δαπάνες.

Ο αναπτυσσόμενος τομέας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας της Κίνας αναζητά επίσης πελάτες πέραν των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

«Βλέπουμε μια έμφαση στη βιωσιμότητα και την πράσινη ανάπτυξη. Η περσινή FOCAC ήταν πολύ καίριας σημασίας, διότι η Αφρική επεδίωξε πολύ έντονα να καταστήσει σαφές τι περιμένει από την Κίνα. Και είδαμε ότι η Κίνα ανταποκρίθηκε με αυτές τις υποσχέσεις και αυτό το σχέδιο», δήλωσε ο Μπόγια, προσθέτοντας ότι αναμένει ότι η επίσκεψη του Γουάνγκ θα είναι καθοριστική για να τεθούν σε κίνηση τα σχέδια.

Για τον Εγουέγκου η Κίνα, συνεχίζοντας να δίνει έμφαση στο εμπόριο στην Αφρική, αρχίζει να θερίζει αυτό που έσπειρε. «Παρά τα προβλήματα της ηπείρου, αυτή διαθέτει έναν ταχέως αναπτυσσόμενο πληθυσμό και μια μεσαία τάξη, και για μια χώρα με εξαγωγικό προσανατολισμό όπως η Κίνα, είναι μια εξωτερική αγορά που αντισταθμίζει τις τρέχουσες γεωπολιτικές ανησυχίες», δήλωσε.

Η πρόκληση, από κινεζικής πλευράς, είναι να καταστήσει τους Αφρικανούς καταναλωτές και τις αφρικανικές αγορές έτοιμες για τα κινεζικά προϊόντα. «Η σκέψη με αυτόν τον κύκλο της FOCAC του 2025 έως 2026 είναι να κάνουμε την ήπειρο ώριμη για τα προϊόντα που θέλει να εξάγει η Κίνα - την ενέργεια και τις ανανεώσιμες τεχνολογίες ειδικότερα», δήλωσε ο Εγουέγκου.

«Αυτό απαιτεί επενδύσεις σε ορισμένους τομείς σε ολόκληρη την Αφρική για να προωθηθεί η εκβιομηχάνιση ώστε να δημιουργηθούν οι θέσεις εργασίας και η ζήτηση για τα κινεζικά προϊόντα».

Οι συμφωνίες ασφαλείας στο προσκήνιο

Η επίσκεψη του Γουάνγκ στο Τσαντ, το οποίο τον Δεκέμβριο τερμάτισε ξαφνικά μια στρατιωτική συμφωνία με την πρώην αποικιακή δύναμη της Γαλλίας, έχει προκαλέσει ανησυχία σε ορισμένες πλευρές. «Για τους Γάλλους και τις ΗΠΑ, που βλέπουν μια μείωση της δυτικής ισχύος στην περιοχή, η παρουσία της Κίνας θεωρείται "αμφιλεγόμενη", αλλά η αφρικανική οπτική είναι πολύ διαφορετική», είπε ο Όλαντερ στο Reuters, προσθέτοντας ότι η Κίνα έχει μέχρι στιγμής αποδείξει ότι είναι ένας «αξιόπιστος και σταθερός εταίρος» για τις νέες στρατιωτικές χούντες στο Σαχέλ και τη Δυτική Αφρική.

Ωστόσο, ο αναλυτής Νέεμα πιστεύει ότι η επίσκεψη στο Τσαντ δεν σχετίζεται με τους Γάλλους στρατιώτες που κλήθηκαν να φύγουν. «Η Κίνα δεν έχει τη συνήθεια να ανοίγει στρατιωτικές βάσεις σε χώρες όπως το Τσαντ», είπε, προσθέτοντας ότι το Πεκίνο πιθανότατα θα επιδιώξει να αναπτύξει τις εξαγωγές όπλων της στο Σαχέλ μέσω της «China North Industries Corporation» ή της NORINCO, μιας κρατικής άμυνας βιομηχανική εταιρεία. «Σίγουρα θα δούμε περισσότερες στρατιωτικές αποστολές σε μέρη όπως το Μάλι και η Μπουρκίνα Φάσο, χώρες που αναζητούν νέους εταίρους ασφαλείας εκτός από τη Ρωσία».

Καθ' όλη τη διάρκεια της αύξησης των κινεζικών πωλήσεων όπλων στην περιοχή, ο αναλυτής Εγουέγκου είπε ότι η πρόκληση για την Κίνα στις πολιτείες του Σαχέλ θα είναι η δημιουργία τριγωνικών σχέσεων με τα κράτη του Σαχέλ και τη σύμμαχο Ρωσία, που προσφέρουν «συμπληρωματικότητα και όχι ανταγωνισμό».

Επιμέλεια: Κώστας Αργυρός