Οι «δύο Γερμανίες» και η σκιά της Ακροδεξιάς

Ένα από τα βασικά ερωτήματα που προέκυψε μετά τις πρόσφατες εκλογές στη Θουριγγία, τη Σαξονία και το Βρανδεμβούργο, τρεις τοπικές εκλογικές αναμετρήσεις που για πρώτη φορά απασχόλησαν τόσο έντονα τον ευρωπαϊκό και διεθνή Τύπο, είναι το εξής απλό: γιατί στην ανατολική Γερμανία τόσοι πολλοί ψηφίζουν την ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία ή την αριστερή-λαϊκιστική Συμμαχία Σάρα Βάγκενκνεχτ;  

Μια ματιά στο τι συμβαίνει σήμερα στην αν. Γερμανία έδωσε πρόσφατα η έκθεση του εντεταλμένου της γερμανικής κυβέρνησης Κάρστεν Σνάιντερ για τα ανατολικά κρατίδια. Για δεύτερη φορά μετά το 2022, ο Σνάιντερ, με καταγωγή από τη Θουριγγία, έθεσε στο μικροσκόπιο μαζί με ομάδα ειδικών την κοινωνική και οικονομική εξέλιξη στην αν. Γερμανία. 34 χρόνια μετά τη Γερμανική Επανένωση στις 3 Οκτωβρίου του 1990 το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η έκθεση Σνάιντερ είναι: «Η Γερμανία είναι ελεύθερη, ενωμένη και ταυτόχρονα ατελής».

Όπως επισημαίνει ο Κάρστεν Σνάιντερ, η χώρα έχει αλλάξει πολύ από το 1990 μέχρι σήμερα, τόσο η ανατολική όσο και η δυτική Γερμανία. Όσο για τη δημοκρατία ως πολίτευμα, ναι μεν έχει παγιωθεί και στις δύο πάλαι ποτέ Γερμανίες, όμως υπάρχει δυσαρέσκεια απέναντι στην πολιτική και τους πολιτικούς. Την ίδια ώρα, μέχρι σήμερα, 35 χρόνια μετά την Πτώση του Τείχους του Βερολίνου στις 9 Νοεμβρίου του 1989, συνεχίζει να υπάρχει οικονομικό χάσμα μεταξύ δυτικών και ανατολικών κρατιδίων.

Ωστόσο γεγονός είναι ότι η δυναμική της οικονομίας στην αν. Γερμανία είναι συνολικά θετική και η πλειονότητα των πολιτών θεωρεί πια καλή την οικονομική τους κατάσταση. Οι πολίτες όμως στα ανατολικά κρατίδια νιώθουν ότι η κεντρική πολιτική δεν τους κατανοεί και εμπιστεύονται λιγότερο τους δημοκρατικούς θεσμούς σε σχέση με τους συμπολίτες του στα δυτικά κρατίδια.

«Φόβος της αλλαγής»

Ένα ενδεικτικό παράδειγμα προσφέρει η μικρή πόλη Λύμπεν στο Βρανδεμβούργο και όσα λέει ο τοπικός ιερέας Μάρτιν Λίντκε. «Παρατηρώ ότι οι άνθρωποι φοβούνται την αλλαγή και ότι είναι ανοιχτοί σε απόψεις και κόμματα που υπόσχονται ότι τα πράγματα μπορούν να συνεχίσουν όπως ήταν στο παρελθόν». Μιλώντας στην DW, παρατηρεί ότι πριν από πέντε χρόνια ήταν «cool» να ψηφίσεις τους Πρασίνους για όσα έλεγαν για την προστασία του κλίματος. Πλέον όλα περιστρέφονται γύρω από τη μετανάστευση, η οποία αλλάζει πολλά πράγματα.

Για τις πολιτικές εξελίξεις στη Θουριγγία, τη Σαξονία και το Βρανδεμβούργο ο Κάρστεν Σνάιντερ δηλώνει «εμβρόντητος, απογοητευμένος και ανήσυχος». Όπως επισημαίνει στην έκθεση, και στα πέντε κρατίδια της αν. Γερμανίας οι μισθοί συνεχίζουν να είναι χαμηλότεροι και οι πολίτες δεν εκπροσωπούνται από τις ελίτ, δεν έχουν την ίδια πρόσβαση στο επιχειρείν, την επιστήμη, τη δικαιοσύνη.

Ωστόσο πρέπει να τονιστεί ότι επενδύσεις γίνονται, η ανεργία είναι χαμηλή και οι υποδομές είναι ενίοτε καλύτερες από ό,τι στα δυτικά κρατίδια. Όπως παρατηρεί ο επικεφαλής του Ινστιτούτου Γερμανικής Οικονομίας που πρόσκειται στους εργοδότες, Μίχαελ Χύτερ,η «εντυπωσιακή ανάπτυξη» της αν. Γερμανίας μετά το 1990 δεν ταυτίζεται απαραίτητα με την οικονομική επιτυχία. Η αβεβαιότητα και η ανησυχία των πολιτών παραμένει, γεγονός που στρέφει πολλούς στην ακροδεξιά AfD.

Άνεμος υπέρ της AfD και στη δυτική Γερμανία

Ενδιαφέρον έχει επίσης το γεγονός ότι σύμφωνα με τον Κάρστεν Σνάιντερ η ροπή προς την Ακροδεξιά δεν περιορίζεται μόνο στην αν. Γερμανία. H AfD σημειώνει σημαντικές επιδόσεις και σε δυτικά κρατίδια, όπως έδειξαν οι κρατιδιακές εκλογές στη Βαυαρία και την Έσση. Σύμφωνα με την έκθεσή του ειδικότερα στην αν. Γερμανία πολλοί πολίτες θεωρούν ότι δεν πραγματώνονται επαρκώς θεμελιώδεις πολιτικές ελευθερίες, όπως η ελευθερία της έκφρασης ή εκτιμούν ότι δεν υπάρχει ελευθερία στον Τύπο. 

Ένα άλλο σημαντικό εύρημα της έκθεσης είναι ότι ακόμη δεν καταγράφεται ένα συλλογικό «αίσθημα ενότητας» ανά τη Γερμανία. Το αίσθημα της κοινωνικής συνοχής είναι λιγότερο ανεπτυγμένο στην ανατολική από ό,τι στη δυτική Γερμανία. Έτσι εξηγείται και η εντονότερη τάση για διαμαρτυρία, αγανάκτηση και εκδήλωση της δυσαρέσκειας των πολιτών στα ανατολικά κρατίδια, σύμφωνα με ανάλυση του Ντέτλεφ Πόλακ, κοινωνιολόγου της θρησκείας στην εφημερίδα FAZ.

Ενδιαφέρουσα είναι και πρόσφατη ανάλυση του ιστορικού Ίλκο-Σάσα Κοβάλτσουκ, ο οποίος ειδικεύεται στη μελέτη της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας και στη διαδικασία της Γερμανικής Επανένωσης. «Θεωρώ ότι δύο τρίτα των Γερμανών στα ανατολικά κρατίδια έχουν πρόβλημα με τη δημοκρατία και την ελευθερία» είχε πει σε συνέντευξή του προκαλώντας αντιδράσεις. Ο ίδιος διευκρινίζει πάντως ότι οι ίδιες οι έννοιες της δημοκρατίας και της ελευθερίας δεν είναι άγνωστες στους πολίτες της Γερμανίας, αλλά οι συνέπειές τους. «Πολλοί δεν έχουν καταλάβει ακόμη ότι ζούμε σε μια κοινωνία συμβιβασμών και όχι σε μια κοινωνία συναίνεσης» παρατηρεί.

Λίγο πριν από τη δημοσίευση της έκθεσης Σνάιντερ, ο καγκελάριος Όλαφ Σολτς σε βίντεό του θέλησε να φανεί ενωτικός. Ασκώντας κριτική στην πολιτική των άκρων, θέλησε να δώσει έμφαση στην πλειοψηφία «του πολιτικού κέντρου» που είναι «πολύ, πολύ μεγαλύτερη». Και ο εντεταλμένος της κυβέρνησης για θέματα ανατολικών κρατιδίων απευθύνει πάντως έκκληση για ενίσχυση του «ήσυχου κέντρου» που χρειάζεται η γερμανική κοινωνία, αντί των άκρων.

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη