Η Arcadia του Γιώργου Ζώη στην Berlinale

Πώς μοιάζει η μετάβαση στον άλλο κόσμο, ποια είναι η αύρα της; Τι απομένει από μια σχέση όταν αυτή τελειώνει; Η μνήμη είναι αυτό που μας κρατά τελικά  ζωντανούς; Τι υπάρχει μετά το τέλος; Η πρώτη αίσθηση μετά την τελευταία σκηνή της ταινίας Arcadia του Γιώργου Ζώη, όταν πέφτουν οι τίτλοι τέλους, μοιάζει με ένα απαλό φύσημα, ένα θεραπευτικό αεράκι από έναν άλλο κόσμο που έρχεται να αγκαλιάσει για λίγο την ψυχή, υπό τον ήχο ενός παλιού μελαγχολικού τραγουδιού. «Άσε με να φύγω, σε παρακαλώ...». 

Τι απομένει από την αγάπη όταν τελειώνει 

«Αυτή την αίσθηση είχαμε κι εμείς στην ταινία» λένε στην Deutsche Welle οι συντελεστές της, ο σκηνοθέτης Γιώργος Ζώης και οι πρωταγωνιστές Αγγελική Παπούλια και Βαγγέλης Μουρίκης, τους οποίους συναντήσαμε λίγο πριν από την πρεμιέρα της ταινίας στην 74η Berlinale. Μια ιδιότυπη νεο-νουάρ ιστορία αγάπης που εκτυλλίσσεται με φόντο ένα αφιλόξενο θερινό θέρετρο μέσα στον χειμώνα.  

Η πλοκή είναι απλή. Ο Γιάννης, πρώην γιατρός που του αφαιρέθηκε κάποτε η άδεια, μεταβαίνει στον χώρο ενός τροχαίου για να αναγνωρίσει την νεκρή σύζυγό του, ανακαλύπτονας συγχρόνως ότι είχε εραστή. Εκεί κάπου, στην ρωγμή του χρόνου, μεταξύ απώλειας, αλήθειας και ψέματος, αρχίζει να ξετυλίγεται η ιστορία του Γιάννη και της Κατερίνας. Τι αποτέλεσε όμως έμπνευση για τον σκηνοθέτη Γιώργο Ζώη;  «Μετά από ένα μεγάλο χωρισμό που είχα ζήσει υπήρχε η αίσθηση ότι κουβαλάς την πρώην φίλη σου, ότι σε ακολουθεί. Μπορεί να την έβλεπες στον δρόμο, το πρωί να  έφτιαχνες δύο κούπες καφέ. Όλη αυτή η αίσθηση της απουσίας, που είναι όμως τόσο δυνατή ώστε να την εξισώνει με ύπαρξη, ήταν ένας καταλύτης γι αυτή την ταινία». Για τον ίδιο, όπως λέει, η αγάπη έχει έτσι κι αλλιώς κάτι στοιχειωμένο και από μικρός τη συνέδεε κάπως μεταφυσικά με φαντάσματα. 

Μνήμη, μετάβαση, ακροβασία   

Σαν φαντάσματα, σκιές των εαυτών τους, μοιάζουν και οι δύο πρωταγωνιστές της Arcadia. Η Aγγελική Παπούλια και ο Βαγγέλης Μουρίκης δεν χρειάζονται συστάσεις, με μακρά πορεία στο σύγχρονο ελληνικό σινεμά και σημαντικές διεθνείς διακρίσεις. Χαμηλόφωνα, με συνέπεια και υψηλό αισθητικό αποτύπωμα. «Τα χαρακτηριστικά του ήρωα που υποδύομαι είναι περισσότερα κρυμμένα και όχι φανερά. Είναι λίγο πιο ήσυχος σε σχέση με άλλους ήρωες που έχω υποδυθεί στο παρελθόν» παρατηρεί ο Βαγγέλης Μουρίκης, κάνοντας λόγο για ένα σενάριο που αφορά την αποδοχή, τη μνήμη, τη συντροφικότητα αλλά και τις παράλληλες πορείες ζωής. 

Όσο για την Κατερίνα, την ηρωίδα που υποδύεται η Αγγελική Παπούλια, μοιάζει να «ανασύρει κομμάτια της προηγούμενης ζωής και της μνήμης». Όπως λέει χαρακτηριστικά: «Αναρωτιόμουν πολύ για το τι μπορεί να συμβαίνει όταν ένα μεγάλο κομμάτι της μνήμης παύει να υπάρχει. Τι είσαι μετά, πώς είσαι, πώς αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου και τους άλλους. Τι μουσική ακούς όταν βρίσκεσαι σε αυτόν τον μεταβατικό κόσμο; Τι είδους ήχους ακούς; Η Κατερίνα προσπαθεί να πλησιάσει τον Γιάννη από τον κόσμο που βρίσκεται, να διανύσει την απόσταση που τους χωρίζει, να έρθουν κοντά, να συνδεθούν έστω και για λίγο». Την ίδια, όπως λέει, πάντα την ενδιέφερε η έννοια της ακροβασίας, εν προκειμένω μεταξύ δύο κόσμων, του ορατού και του αθέατου. 

Απογαλακτισμός από την ετικέτα Greek Weird Wave  

Η ταινία του  Ζώη, ο οποίος εισήλθε στα διεθνή κινηματογραφικά τερέν το 2015 με το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη στο Φεστιβάλ Βενετίας, δεν επελέγη τυχαία για το διαγωνιστικό τμήμα Encounters της Berlinale. Εκεί προβάλλονται ταινίες που φέρουν νέους κινηματογραφικούς τρόπους ή αισθητικές προτάσεις. Η Arcadia είναι  μια τέτοια ταινία, με αναφορές σε διαφορετικά είδη που συμπλέκονται, άλλοτε επιτυχημένα κι άλλοτε πιο αδέξια ή βιαστικά, σα να έπρεπε να χωρέσουν όλα. Στα 99 λεπτά της συνυπάρχει ο υπερρεαλισμός με τον ρεαλισμό, το φιλμ νουάρ με την ιστορία αγάπης, το δράμα με την κομεντί, ο φαντασιακός κόσμος στο παραθαλάσσιο κέντρο Arcadia με τον ψυχρό νατουραλισμό του νεκροτομείου, το μοιρολόι με το ροκ και το νέο κύμα. 

Κι επειδή στο κινηματογραφικό Βερολίνο εδώ και χρόνια το νέο ελληνικό σινεμά τείνει να  κατηγοριοποιείται συλλήβδην υπό τον όρο Greek Weird Wave, η Arcadia μοιάζει να απογαλακτίζεται από αυτό.Με στοιχεία απόκοσμα κι έναν απροσδιόριστο χωροχρόνο πατάει σε μοτίβα που έχουμε δει και σε άλλες ελληνικές ταινίες της τελευταίας δεκαπενταετίας, ταυτόχρονα όμως αποπνέει μια φρέσκια δωρικότητα που καταφέρνει να πει μια ιστορία, με αρχή, μέση, τέλος. Σε αυτό βοηθά και το λιτό σενάριο της Κωνσταντίνας Κοτζαμάνη που σε καθοδηγεί σε ένα ταξίδι μετάβασης. 

Στα «χαϊλάιτ» οι ήσυχες ερμηνείες της Αγγελικής Παπούλια και τον Βαγγέλη Μουρίκη, που μέσα από σιωπές, παύσεις και μετέωρα βλέμματα συναισθάνονται και ανασυνθέτουν σπαράγματα μνήμης, όπως και το σύντομο αλλά καταλυτικό πέρασμα της μαυροφορεμένης χήρας, που υποδύεται η Έλενα Τοπαλίδου. Ιδιαίτερη μνεία και στην επιλογή του setting, Νέα Μάκρη, Μαραθώνας, Σχοινιάς. «Ο τόπος είναι από μόνος του ένας άλλος χαρακτήρας, ένα καλοκαιρινό θέρετρο  εκτός σεζόν που επίσης μοιάζει να ακροβατεί» αναφέρει ο Γιώργος Ζώης. Σε κάθε περίπτωση πάντως κρατάμε την πρόθεση του σκηνοθέτη να παρουσιάσει «μια δυνατή ιστορία αγάπης δύο ανθρώπων που δεν μπόρεσαν να μιλήσουν και να κοιτάξουν ειλικρινά στα μάτια ο ένας τον άλλον στη ζωή. Απαιτείται να λυθεί αυτή η εκκρεμότητα που τους στοιχειώνει σε έναν άλλο παράλληλο κόσμο». Συναισθήματα και εκκρεμότητες που πολλοί μπορεί να έχουμε ζήσει, εξ ού και η συγκίνηση που προκαλεί η ταινία.