Γιατί τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια αρέσουν ακόμα

Έχουν μέλλον τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια, όπως το διάσημο και ιδιαίτερα αγαπητό αυστριακό Stille Nacht (Άγια Νύχτα); Μήπως χριστιανικά κάλαντα και χριστουγεννιάτικα τραγούδια χάνουν σιγά-σιγά τη σημασία τους στη Γερμανία, όταν ολοένα και περισσότεροι γυρνούν την πλάτη σε καθολική και ευαγγελική εκκλησία; Οι απαντήσεις πολιτών στη Γερμανία προκαλούν ωστόσο έκπληξη σε μελετητές παραδόσεων και θεολόγους. Οι επιστήμονες καταγράφουν τα τελευταία χρόνια μια απροσδόκητη και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αναβίωση. Πιθανοί λόγοι: Πόλεμοι, κρίσεις και μια αστείρευτη νοσταλγία για πνευματικότητα και συναισθηματισμό.

«Διεξάγουμε εδώ και 20 χρόνια σφυγμομετρήσεις δίπλα σε εκκλησίες», λέει ο Γκούντερ Χιρσφέλντερ, ερευνητής πολιτιστικών ζητημάτων στο Πανεπιστήμιο Ρέγκενσμπουργκ: «Όταν όμως ρωτάμε τον κόσμο τι ρόλο παίζει η γέννηση του Χριστού στη δική τους ζωή, οι άνθρωποι νομίζουν ότι τους κάνουμε πλάκα».

Ως ερευνητής, ο γερμανός επιστήμονας παρατηρεί σήμερα μια σχεδόν παράδοξη κατάσταση: Από τη μία πλευρά, τη συνεχή αποστασιοποίηση της καθημερινότητας από χριστιανικές έννοιες και χριστιανικά σύμβολα, η οποία ενίοτε συνδυάζεται ακόμα και με σχεδόν φανατικό μίσος κατά των εκκλησιαστικών θεσμών. Και από την άλλη πλευρά, μια βαθιά λαχτάρα για πνευματικότητα. Σε αυτό το πλαίσιο ο Γκούντερ Χιρσφέλντερ βλέπει τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα ως ένα είδος στρατηγικής εξόδου: «Στην καθημερινή ζωή συνήθως δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να είμαστε συναισθηματικοί. Απόψεις περί πίστεως και Θεού έχουν παραγκωνιστεί από τη ζωή μας. Κανείς δεν κάνει, για παράδειγμα, αναρτήσεις στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης για τέτοια ζητήματα. Την ίδια στιγμή δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με χριστουγεννιάτικα τραγούδια, τα οποία ακούμε συνεχώς στα σπίτια μας στις Γιορτές, και φυσικά με τις χριστουγεννιάτικες αγορές».

Το 25% στη Γερμανία τραγουδά τα Χριστούγεννα

Σύμφωνα με έρευνα του 2021, ένας στους τέσσερις στη Γερμανία τραγουδά χριστουγεννιάτικα τραγούδια στο σπίτι του. Της μόδας είναι εκτός αυτού τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια που τραγουδιούνται από οπαδούς στα γήπεδα ή από τον κόσμο μπροστά σε δημαρχεία. «Αυτή η τάση αναβίωσης είναι ανοιχτή στα χριστιανικά τραγούδια και χαρακτηρίζεται από πνευματικότητα», λέει ο Γκούντερ Χιρσφέλντερ.

Ο καθολικός θεολόγος και μελετητής της Θείας Λειτουργίας Άνσγκαρ Φραντς από το Πανεπιστήμιο Μάιντς δηλώνει σχετικά με την προέλευση των χριστουγεννιάτικων τραγουδιών και τη μεταβαλλόμενη σημασία τους στο πέρασμα των αιώνων: «Εκκλησιαστικά και χριστουγεννιάτικα τραγούδια υπήρχαν ήδη από την ύστερη αρχαιότητα. Στη Γερμανία τραγουδιούνταν στα γερμανικά. Το χάσμα μεταξύ των λατινικών ως γλώσσας της Θείας Λειτουργίας και της ομιλούμενης γλώσσας ήταν τόσο μεγάλο που καθιστούσε απαραίτητη μια γέφυρα. Η κατάσταση στη Γερμανία ήταν πολύ διαφορετικότερη από ό,τι στην Ιταλία, τη Γαλλία ή Ισπανία, χώρες με λατινογενείς γλώσσες, οι οποίες ήταν εύλογα πιο κοντά στα λατινικά».

Η «Άγια Νύχτα» σε 300 γλώσσες και διαλέκτους

Στη Γερμανία η παράδοση του χριστουγεννιάτικου δέντρου, των τραγουδιών και των δώρων είναι σχετικά καινούργια. Η ιστορικός και μουσικολόγος Γιουλιάνε Μπάουερ γράφει σε δοκίμιό της ότι ανάγεται περίπου την εποχή της Γερμανικής Αυτοκρατορίας από το 1871 και μετά.

Τραγούδια όπως το «Άγια Νύχτα» χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, όταν ο καθαρός εκκλησιαστικός εορτασμός της γέννησης του Ιησού επεκτάθηκε στα μεσοαστικά σαλόνια και τα Χριστούγεννα έγιναν στην ουσία μια γιορτή με τα παιδιά στο επίκεντρο. Το πιθανότερο είναι ότι σήμερα η δύναμη της μελωδίας και όχι οι στίχοι διαθέτει την ισχυρότερη επίδραση: «Πρόκειται για συγχορδίες και ρεφρέν που διαχέουν μια θετική ατμόσφαιρα. Αυτό που καταφέρνουν με τη μουσική τους οι Abba και οι Beatles το μπορεί και ένα καλό χριστουγεννιάτικο τραγούδι», λέει ο Χιρσφέλντερ. Κλασικό παράδειγμα η «Άγια Νύχτα», η οποία τραγουδιέται σήμερα σε περίπου 300 γλώσσες και διαλέκτους.

Για τον Γερμανό ερευνητή οι χριστουγεννιάτικες παραδόσεις, στις οποίες ανήκουν τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια, γίνονται ολοένα και πιο σημαντικές. Και εξηγεί: «Όσο με τα χρόνια χάνεται ο κόσμος που γνωρίσαμε ως παιδιά και νέοι, τόσο ενισχύεται η αξία διατήρησης της παράδοσης, η οποία λειτουργεί σαν άγκυρα που μας συνδέει απευθείας και χωρίς παρεμβολές συναισθηματικά με το παρελθόν».

Επιμέλεια: Στέφανος Γεωργακόπουλος