Απόγονοι θυμάτων και δραστών σε ένα σύλλογο μαζί

«Ομάδα εργασίας για τις συνέπειες του Ολοκαυτώματος στις επόμενες γενιές», εν συντομία στα γερμανικά PAKH, είναι ένας μοναδικός στο είδος του σύλλογος στη Γερμανία με έδρα την Κολωνία. Συστήθηκε το 1994 από ψυχαναλυτές, απογόνους θυμάτων και δραστών του Ολοκαυτώματος. Πρόεδροι σήμερα είναι o Πέτερ Πογκάνι Βεντ, απόγονος θυμάτων του Ολοκαυτώματος, και η Έρντα Ζίμπερτ, απόγονος δραστών. Ο πατέρας της 71χρονης ψυχαναλύτριας στο Ντίσελντορφ ήταν ανώτερο στρατιωτικό στέλεχος και συνυπεύθυνος για την εξόντωση 300.000 Εβραίων. Έμαθε πολύ αργά την πραγματική ιστορία του πατέρα της και μέχρι σήμερα, όπως λέει, δεν τα γνωρίζει όλα. Δεν θέλει ωστόσο να μιλήσει για την προσωπική της ιστορία αλλά για τις δραστηριότητες του συλλόγου:

«Για χρόνια ολόκληρα διακατεχόμουν από αισθήματα ενοχής. Σήμερα θα έλεγα περισσότερο ντροπής. Η συμμετοχή μου και η συναναστροφή μου στο σύλλογο με απογόνους θυμάτων αλλά και με επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος και εκπροσώπους επόμενων γενεών με βοήθησαν να αντιπαρατεθώ με τη δική μου ιστορία και να οριοθετήσω τη δική μου στάση σε σχέση με αυτήν της προηγούμενης γενιάς και ίσως να αποκτήσω μια πιο άμεση σχέση με απογόνους θυμάτων».

«Δεν είχα κανέναν να μιλήσω για το θέμα»

Ο Πέτερ Πογκάνι Βεντ, ψυχολόγος στην Κολωνία, είναι σήμερα ο έτερος πρόεδρος του PAKH και ένα από τα έντεκα ιδρυτικά μέλη του συλλόγου το 1994.

«Είμαι γιος επιζησάντων του Ολοκαυτώματος στην Ουγγαρία. Το κίνητρό μου για να ξεκινήσουμε αυτό το σύλλογο ήταν ότι δεν είχα κανέναν για να μιλήσω γύρω από αυτό το θέμα. Το 1995 βεβαίως το θέμα του Ολοκαυτώματος συζητούνταν δημοσίως, στις οικογένειες όμως αποσιωπούνταν. Ιδρύσαμε τον σύλλογο διότι διαπιστώσαμε πως κάτι μέσα μας παρέμενε ζωντανό από εκείνη την περίοδο. Δεν μπορούσαμε να προσδιορίσουμε πώς ακριβώς αλλά θέλαμε να το ερευνήσουμε. Όχι μόνο σε προσωπικό επίπεδο. Πιστεύαμε πως ήταν ένα θέμα που αφορούσε ολόκληρη την κοινωνία».

Για τον Πέτερ Πογκάνι Βεντ το PAKH αποτελεί ένα φόρουμ διαλόγου που όμως τότε δεν μπορούσε να φανταστεί σε τι συγκρούσεις θα οδηγούσε τα μέλη μεταξύ τους εξαιτίας της υποδόριας έντασης που ελλόχευε λόγω του παρελθόντος. Για τον Πέτερ Πογκάνι Βεντ τα 23 χρόνια λειτουργίας του συλλόγου δεν σημαίνουν πρωτίστως τη συμφιλίωση που ήρθε στο προσκήνιο, αλλά τη διαχείριση του πόνου και της θλίψης εξαιτίας της απώλειας.

Ο σύλλογος σήμερα έχει 65 μόνιμα μέλη και δυο βασικές λειτουργίες. Η μια είναι η μηνιαία κλειστή συνάντηση των ψυχολόγων, όπου συζητείται σε επιστημονικό επίπεδο η διαχείριση των τραυμάτων του Ολοκαυτώματος και ανταλλάσσονται ιδέες για την πρακτική εφαρμογή τους σε θεραπευτικό επίπεδο. Εκτός αυτού ο σύλλογος PAKH διαθέτει τμήμα λογοτεχνίας, που έχει αυτή τη θεματική, τμήμα διαλόγου και ένα τμήμα, το οποίο καταρτίζει προγράμματα και δραστηριότητες, όπως διαλέξεις και προβολές ταινιών. 

Μπορείς να αγαπάς τον Ναζί πατέρα;

Στη συζήτησή μας αναφέρεται συχνά η λέξη αντιπαράθεση, η οποία μάλλον προξενεί περιέργεια. Αντιπαράθεση για ποιο πράγμα; Δικαιούνται οι απόγονοι των δραστών να αντιπαρατίθενται, και αν ναι πάνω σε ποιο θέμα; Η Έρντα Ζίμπερτ σκέφτεται λίγο και απαντά: «Είναι ένα χαρακτηριστικό, εντυπωσιακό παράδειγμα. Βρισκόμασταν σε μια συνάντηση ψυχολόγων και εκεί παραδέχθηκα πως σαν παιδί αγαπούσα τον πατέρα μου. Περιέγραψα κάποιες εικόνες όταν μου είχε χαρίσει ένα βιβλίο, «Τον μικρό πρίγκιπα», ή πως με κουβαλούσε στους ώμους του, πως παίζαμε. Ο Πέτερ τότε εξοργίστηκε». Η Έρντα Ζίμπερτ διακόπτει την διήγησή της και δίνει τον λόγο στο συνάδελφό της για να συνεχίσει:

«Καθόμουν δίπλα στην Έρντα τότε και θύμωσα πολύ. Έγινα κατακόκκινος από το θυμό. Δεν μπορούσα να καταλάβω πως κάποιος μπορεί να αγαπάει έναν Ναζί. Ένιωσα εκείνη την στιγμή προδομένος από την Έρντα. Πίστευα πως θα έπρεπε να καταδικάσει τον πατέρα της. Εξέφρασα τον θυμό μου και νομίζω δεν χάρηκε και πολύ η Έρντα. Μετά ωστόσο συνέβη κάτι το οποίο δεν περίμενα. Η ομάδα στράφηκε εναντίον μου. Μαζεύτηκα και πρέπει να πω πως ντράπηκα λίγο».

Η σιωπή ενώνει απογόνους δραστών και θυμάτων

Οι απόγονοι των δραστών συνήθως είτε καταδικάζουν απερίφραστα δημοσίως την στάση των προγόνων τους είτε τους υπερασπίζονται ως «θύματα της Ιστορίας», των ανωτέρων τους κτλ. Όσοι δεν μπορούν να ενστερνιστούν τις απόψεις τους, παλεύουν ανάμεσα στη σκληρή πραγματικότητα και την κρυφή επιθυμία και ανάγκη να μπορούν και αυτοί να αγαπούν τους γονείς τους. Όλα τα παιδιά θέλουν να αγαπούν και να θαυμάζουν τους γονείς τους και είναι πραγματικά οδυνηρό όταν εκείνοι με ειδεχθείς πράξεις τους στερούν αυτή τη δυνατότητα.

Οι δράστες, τα θύματα και οι απόγονοί τους έχουν όμως ένα κοινό χαρακτηριστικό. Τη σιωπή. Δεν μιλούν ή ακριβέστερα για πολλές δεκαετίες δεν μιλούσαν σε προσωπικό επίπεδο για ό,τι συνέβη στις οικογένειές τους. Τα τελευταία 20 χρόνια ωστόσο υπάρχει μια αλλαγή στη Γερμανία. Μιλούν πιο ανοιχτά για το βαρύ προσωπικό παρελθόν.  Όπως λέει ο Πέτερ Πογκάνι Βεντ, και ο ίδιος έμαθε μέσα στην οικογένειά του να μην μιλάει, να μην αναμοχλεύει το θέμα για να μην στενοχωρεί τους γονείς. Επιπλέον για τους απογόνους των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, ο φόβος ήταν για πολλές δεκαετίες ακόμα παρών. Οι γονείς του για παράδειγμα δεν ανέφεραν ποτέ στη Γερμανία, ακόμα και την δεκαετία του 1970, ότι ήταν Εβραίοι.

Για τους δυο ψυχολόγους τα τραύματα του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου δεν έχουν επουλωθεί.  Τα συναντούν καθημερινά στη δουλειά τους. Ο Πέτερ Πογκάνι Βεντ, είχε εντυπωσιαστεί αρχικά, όταν καρκινοπαθείς ασθενείς του τον επισκέπτονταν και αντί να του μιλήσουν για την ασθένεια, του μιλούσαν για τον πόλεμο. Η αγωνία του επικείμενου θανάτου ανέσυρε παλιές μνήμες και τραύματα, τα οποία σχετίζονταν με τον φόβο του πολέμου.

Η θλίψη, ο πόνος, η δυσκολία έκφρασης θετικών συναισθημάτων όπως είναι η αγάπη και η ζεστασιά, επιβαρύνουν αργότερα τον τρόπο ανατροφής των παιδιών. Οι απόγονοι μεγαλώνουν με συναισθηματικές ελλείψεις που θα καθορίσουν και την δική τους πορεία. Το σπάσιμο της σιωπής, η παραδοχή της σκληρής αλήθειας, της βαριάς ακούσιας κληρονομίας που δυστυχώς δεν έχει κανείς την δυνατότητα να αποποιηθεί, είναι ο μοναδικός δρόμος για την καλύτερη διαχείριση της πραγματικότητας και εν τέλει της επούλωσης των τραυμάτων.

Μαρία Ρηγούτσου