Αμφορείς: Από δοχεία μίας χρήσης αρχαιολογικοί θησαυροί

Οι αμφορείς κατασκευάζονταν κυρίως για το εμπόριο. Κατά την αρχαιότητα πολλοί τους χρησιμοποιούσαν για να μεταφέρουν λάδι, κρασί, μέλι, ελιές, λαχανικά τουρσί και γάρο, ένα καρύκευμα που παρασκευαζόταν από ψάρι και ήταν πολύ δημοφιλές στη ρωμαϊκή και στη συνέχεια στη βυζαντινή κουζίνα.

Ένας αμφορέας μπορεί να έχει χωρητικότητα από 5 έως 80 λίτρα, αναλόγως με το μέγεθός του. Στο κάτω μέρος του σχεδιάζεται πιο στενός, ώστε να μπορεί να σταθεί σε βάση ή να είναι ενσωματωμένος στο έδαφος. Το σχήμα των αμφορέων όμως ήταν ιδανικό για τη μεταφορά με πλοίο, καθώς μπορούσαν να αποθηκευτούν όρθιοι ο ένας δίπλα και πάνω στον άλλον, εξοικονομώντας χώρο. Τα μεγάλα ιστιοφόρα μετέφεραν έως και 10.000 αμφορείς. Επιπλέον, οι αμφορείς είχαν λαβές και στις δύο πλευρές, ένα χαρακτηριστικό στο οποίο οφείλεται και η ονομασία του πήλινου αγγείου.

Δοχεία μιας χρήσης

Η ιδέα πως σε 400 χρόνια από τώρα τα μουσεία θα φιλοξενούν σκουριασμένα κουτάκια μπίρας ή πλαστικά μπουκάλια είναι αρκετά περίεργη. Όμως οι αμφορείς δεν διαφέρουν τόσο από τα σύγχρονα σκεύη για ποτά. Αποτελούσαν προϊόντα μιας χρήσης και, εκτός εάν κοσμούνταν με περίτεχνα σχέδια, είχαν τυποποιημένα μεγέθη, προκειμένου να έχουν μειωμένο κόστος παραγωγής και να αξιοποιούνται αποκλειστικά για τη μεταφορά.

Πάνω στα αγγεία σημειωνόταν μεταξύ άλλων το βάρος, η προέλευση, το περιεχόμενο και η ημερομηνία αποστολής τους. Όταν οι αμφορείς έφταναν στον προορισμό τους, στη συνέχεια είτε καταστρέφονταν επί τόπου και πετάγονταν, είτε «ανακυκλώνονταν», για παράδειγμα ως αποχωρητήρια, ως φέρετρα ή ως ελαφρύ και φτηνό οικοδομικό υλικό.

Πολύτιμες μαρτυρίες από μπάζα

Στην αρχαιότητα οι αμφορείς ήταν πρακτικά άχρηστοι, αφ' ότου εκπλήρωναν τον σκοπό τους. Πολλά πήλινα αγγεία κατέληγαν απλώς σε σωρούς ή στη θάλασσα. Ένας από αυτούς τους σωρούς μεγάλωσε με τα χρόνια κι έγινε λόφος ύψους σχεδόν 40 μέτρων και διατηρείται μέχρι και σήμερα. Το Monte Testaccio στη Ρώμη είναι ένα τέτοιο βουνό από σπασμένους αμφορείς. Σήμερα έχει πάρει μία πράσινη απόχρωση, όμως εκτιμάται ότι περισσότερα από 50 εκατομμύρια υπολείμματα αρχαίων αμφορέων βρίσκονται ακόμη κάτω από την επιφάνεια, καθώς τα θραύσματα πηλού δεν αποσυντίθεται ούτε σε βάθος 3.000 χρόνων.

Τέτοιες αρχαίες χωματερές αποτελούν αρχαιολογικό θησαυρό, διότι μπορούν να μας πουν πολλά για τις εμπορικές οδούς της αρχαιότητας και τη διατροφή των ανθρώπων. Η προέλευση των αμφορέων και οι επιγραφές τους δείχνουν πως τα εμπορεύματα μεταφέρονταν σε ολόκληρη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και εξάγονταν ακόμη και μέχρι την Ινδία και την Αιθιοπία.

Ένας Γερμανός έβαλε τάξη στο χάος

Οι Γερμανοί είναι γνωστοί στο εξωτερικό για την αγάπη τους προς την τάξη. Έτσι δεν προκαλεί εντύπωση που ένας Γερμανός θέλησε να βάλει τάξη στο χάος των θραυσμάτων στο Monte Testaccio. Ο επιγραφολόγος Χάινριχ Ντρέσελ (1845-1920) εξέτασε τους ρωμαϊκούς αμφορείς στον λόφο του Monte Testaccio από το 1872 και μετά και τους κατέταξε σε περισσότερους από 40 διαφορετικούς τύπους, ορισμένοι από τους οποίους χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα για την περιγραφή των αμφορέων. Ο Ντρέσελ κατάφερε να αποδείξει ότι οι αμφορείς τύπου "Dressel 20", για παράδειγμα, προέρχονταν από την Ισπανία και περιείχαν λάδι, ενώ οι αμφορείς τύπου "Dressel 1" μετέφεραν ιταλικό κρασί.

Αν δείτε έναν αμφορέα, αφήστε τον εκεί που είναι!

Στον αρχαίο κόσμο υπήρχαν αμέτρητοι αμφορείς, οι οποίοι κατασκευάζονταν και από εξαιρετικά ανθεκτικό υλικό. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο διατηρούνται μέχρι σήμερα, ιδίως στο βυθό της θάλασσας και σε βυθισμένα πλοία. Εάν κατά τη διάρκεια κάποιας κατάδυσης στην Τουρκία, την Ιταλία, την Ισπανία ή την Ελλάδα βρει κανείς παλιούς αμφορείς, οφείλει να μην τους μετακινήσει και να αναφέρει το εύρημά του στις αρχές. Μάλιστα το να πάρει κανείς έστω θραύσματα ενός τέτοιου αμφορέα ως αναμνηστικό διώκεται ποινικά! Η εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών είναι παράνομη και τιμωρείται με βαριά πρόστιμα και φυλάκιση. Ένας οικογενειάρχης από την Αυστρία, τα παιδιά του οποίου βρήκαν θραύσματα αμφορέων καθώς κολυμπούσαν στη Ρόδο το 2019 και τα πήραν μαζί τους ως αναμνηστικά, αντιμετωπίζει τώρα ποινή κάθειρξης έως και δέκα ετών.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς