Άλλη μια χαμένη χρονιά για τα Δυτικά Βαλκάνια;

Πολλοί εκτιμούν ότι το 2018 ήταν μια επιτυχημένη χρονιά για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων: τη Σερβία, το Μαυροβούνιο, τη Βοσνία-Eρζεγοβίνη, την Αλβανία, το Κοσσυφοπέδιο και την ΠΓΔΜ. Η Αλβανία και η ΠΓΔΜ θα μπορούσαν να ξεκινήσουν τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις τον ερχόμενο Ιούνιο. Όμως τι θα συμβεί μετά τις ευρωεκλογές εάν αλλάξουν οι συσχετισμοί στην ΕΕ; Για την ώρα παραμένει αβέβαιο αν η ΠΓΔΜ θα καταφέρει να επιλύσει τη διαμάχη για το ονοματολογικό με την Ελλάδα στο διάστημα αυτό. Η επίτευξη πλειοψηφίας στο κοινοβούλιο της ΠΓΔΜ δεν έχει ακόμη διασφαλιστεί, ενώ εξίσου αβέβαιη είναι και η υπερψήφιση της συμφωνίας στη συνέχεια από την ελληνική βουλή. Χωρίς όμως συμφωνία για το θέμα του ονόματος, η ΠΓΔΜ δεν θα μπορέσει να προχωρήσει στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις και θα παραμείνει απλώς υποψήφια προς ένταξη χώρας.

Τα προβλήματα στα Βαλκάνια παραμένουν

Παρά τις πολιτικές και διπλωματικές προσπάθειες αλλά και την οικονομική στήριξη που λαμβάνει, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη εξακολουθεί να δίνει την εντύπωση ενός «αποτυχημένου κράτους», με τους εσωτερικούς εθνικούς διαχωρισμούς να παραμένουν έντονοι. Η Αλβανία από την πλευρά της, που πολλοί την αποκαλούν «Κολομβία της Ευρώπης», εξακολουθεί να δίνει μάχη κατά των καρτέλ ναρκωτικών χωρίς σημαντικά αποτελέσματα και βιώσιμη λύση. Επίσης και οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες, όπως η μεταρρύθμιση στη δικαιοσύνη, δεν αποδίδουν γρήγορα καρπούς. Στο Μαυροβούνιο οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις δεν φαίνεται να έχουν επιφέρει σημαντικές αλλαγές στο πολιτικό τοπίο της χώρας, με τη διαφθορά και την οικογενειοκρατία να δεσπόζουν στην πολιτική ζωή και τη διοίκηση. Ο Μίλο Τζουκάνοβιτς, που επανεξελέξη πρόεδρος της χώρας την περασμένη άνοιξη, κυβερνά τη χώρα σαν να ήταν ιδιοκτησία του, ενώ η κυβέρνησή του ελέγχει ΜΜΕ αλλά και δικαιοσύνη.

Η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη στο Κοσσυφοπέδιο. Εκεί κυβέρνηση και αντιπολίτευση μπλοκάρουν διαρκώς η μια την άλλη στο κοινοβούλιο, ώστε να υπάρχει διαρκώς πολιτικό αδιέξοδο. Mετά από δέκα χρόνια προσπαθειών η μεγαλύτερη ως τώρα αποστολή της ΕΕ για θέματα κράτους δικαίου και αντιμετώπισης ζητημάτων διαφθοράς, η EURLEX, έχει οδηγηθεί σε τέλμα. Στο μεταξύ η αλβανική πλειοψηφία ετοιμάζει τον δικό της στρατό παρά την αντίθετη βούληση της ΕΕ και έχει επιβάλει τιμωρητικούς δασμούς σε προϊόντα από τη Σερβία. Επιπλέον οι διαπραγματεύσεις της ΕΕ μεταξύ της Σερβίας και του Κοσσυφοπεδίου, οι οποίες έχουν αποτύχει σε μεγάλο βαθμό εδώ και πολλά χρόνια, έχουν διακοπεί επί του παρόντος. Στη Σερβία από την άλλη πανίσχυρος άνδρας είναι ο πρόεδρος Αλεξάντερ Βούτσιτς, υπό τον έλεγχο του οποίου βρίσκεται η βουλή, το δικαστικό σώμα, η αστυνομία και τα εγχώρια ΜΜΕ.

Τι πάει λάθος στην ευρωπαϊκή πολιτική στα Βαλκάνια;

«Ποια είναι η αιτία της αποτυχίας της ΕΕ στα Δυτικά Βαλκάνια;» διερωτάται ο Γκούντρουν Σταϊνάκερ στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού «Südosteuropa Mitteilungen». Ο πρώην Γερμανός πρεσβευτής στα Σκόπια και στην Ποντγκόριτσα θεωρείται ένας από τους πιο έγκυρους γνώστες της κατάστασης στην ευρύτερη περιοχή. Ο ίδιος επικρίνει έντονα τη νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για τα Δυτικά Βαλκάνια, όπως παρουσιάστηκε τον περασμένο Φεβρουάριο. Θεωρεί ότι «η ανάλυση της ΕΕ για την περιοχή είναι σωστή, αλλά οι συνταγές επίλυσης των προβλημάτων είναι λανθασμένες». Επίσης εκτιμά ότι δεν έχει γίνει επαρκής αυτοκριτική από την πλευρά της ΕΕ, ενώ η λύση των προβλημάτων στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων αναζητείται κυρίως με τους πολιτικούς που επί χρόνια ήταν μέρος του προβλήματος.

Και άλλοι ειδικοί σε θέματα Βαλκανίων, όπως ο Στράγκα Μπλαγκοβτσάνιν, διευθυντής του παραρτήματος της ΜΚΟ Transparency International στη Βοσνία-Eρζεγοβίνη, καταλήγουν στην εξής παρατήρηση για τις έξι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων: Πρόκειται ακόμη για οιονεί δημοκρατικά συστήματα, όπου είναι ακόμη έντονα τα φαινόμενα της πολιτικής χειραγώγησης και της διαφθοράς. Κοινό χαρακτηριστικό επίσης είναι η μη δημοκρατική λειτουργία των πολιτικών κομμάτων, η έλλειψη πολιτικών προγραμμάτων και ιδεολογιών και η προώθηση των συμφερόντων των συγκεκριμένων φίλα προσκείμενων στα εκάστοτε κόμματα.

Η αλλαγή θα έρθει από την κοινωνία των πολιτών

Μέσα σε όλο αυτό το πλέγμα οι ειδικοί συγκλίνουν στην άποψη ότι η πραγματική αλλαγή σήμερα στα Δυτικά Βαλκάνια μπορεί να έρθει μόνο μέσα από την ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών, ενώ σημαντικός κρίνεται ο ρόλος των ανεξάρτητων ΜΜΕ αλλά και ΜΚΟ. Μόνο έτσι μπορεί να ασκηθεί πίεση στους ηγέτες των βαλκανικών χωρών που ασκούν την εξουσία με συγκεντρωτικό, σχεδόν μονοπωλιακό τρόπο, επιδεικνύοντας παράλληλα στην ΕΕ μόνο εικονικές και όχι ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις. Στην πραγματικότητα, καταβάλλεται εντούτοις κάθε προσπάθεια για την υπονόμευση ενός γνήσιου εκσυγχρονισμού και προόδου, σύμφωνα με τις αρχές και τα πρότυπα της ΕΕ. Για τους ισχυρούς της περιοχή, ένα είναι σαφές: Αν κυριαρχήσουν τελικά οι κανόνες της ΕΕ, θα απολέσουν τη δική τους δύναμη.

Ο Τόμας Μπράι εργάστηκε για δεκαετίες ως ανταποκριτής του γερμανικού πρακτορείου ειδήσεων dpa σε διάφορες βαλκανικές χώρες. Τελευταία είναι διευθυντής των τοπικών γραφείων του dpa στα Βαλκάνια.

Τόμας Μπράι

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη