Njemačka: Mit o podijeljenom njemačkom društvu

Njemački predsjednik Frank-Valter Štajnmajer (Frank-Walter Steinmeier) vidi obaveznu socijalnu godinu kao priliku za suprotstavljanje podjelama u društvu. Nakon nemira ovog ljeta, francuski predsednik Emanuel Makron najavio je da želi da preduzme akciju protiv prijeteće podjele u zemlji. A kada su se prije dvije godine u mnogim zemljama rasplamsale rasprave o obaveznim vakcinacijama protiv kovida 19, često se upozoravalo na moguću podjelu društva. 

- pročitajte i ovo:  Koliko je Njemačka podijeljena zemlja?

To stvara utisak da su u mnogim zapadnim zemljama političke i kulturne podjele dublje nego ikada ranije. Oštra retorika, koja se često koristi u javnim raspravama - o temama kao što su abortus, rodna ravnopravnost, klimatske promene, migracija ili rasizam - pojačava takav utisak. 

Prema riječima sociologa Štefana Hradila (Stefan Hradil), neosporno je da su društva posljednjih decenija postala raznovrsnija. Profesor emeritus na Univerzitetu Johanes Gutenberg u Majncu objašnjava:  „Diferencijacija je neizbježna u modernim društvima.  To je povezano sa sve većim stepenom sloboda, obrazovanjem, migracijom i mnogim drugim faktorima." 

Međutim, to se mora jasno razdvojiti od onoga što se naziva podjela: „Diferencijacija uopšte ne mora biti podjela. Ona se, doduše, može razviti u podjelu – ali prethodno mnogo toga mora da se desi." 

Bobi Dafi (Bobby Duffy), šef katedre za političke nauke na Kings koledžu u Londonu, takođe tvrdi: „Naravno da postoje napetosti između različitih grupa u društvu. Ali one se često preuveličavaju. Studije pokazuju da se, u cjelini, prilično dobro slažemo." 

Političari, društveni mediji i iskrivljena percepcija 

Postavlja se pitanje: Zašto imamo utisak da je u mnogim zemljama potpuno drugačije? 

S jedne strane, treba biti svjestan da političari, kreatori javnog mnjenja - a takođe i mediji - često koriste termine kao što su podjela ili kulturni rat kao borbene izraze, jer žele da probude emocije, objašnjava Hradil. Na taj način doprinose netačnoj percepciji. 

I društvene mreže imaju svoj udio u tome: tamo ne privlače pažnju umjerena, većinska gledišta – već ekstremne pozicije i glasne manjine. 

Dafi, koji je napisao knjigu o pogrešnoj percepciji društvene stvarnosti, ističe da ulogu igraju i takozvane „kognitivne pristrasnosti", odnosno nesvjesna izobličenja u razmišljanju i percepciji. „Na primjer, znamo da ljudi više obraćaju pažnju na negativne informacije nego na pozitivne. I znamo da više reagujemo na emotivne priče nego na činjenice i brojeve." 

U socijalnoj psihologiji se često govori o „ružičastoj retrospekciji", što znači: „Loše stvari iz prošlosti brzo zaboravljamo, što istovremeno čini sadašnjost lošijom nego što jeste." 

U svakom društvu postoje različite linije podjela - na primjer između bogatih i siromašnih, desnice i ljevice, mladih i starih. Što se tiče Njemačke, Dafi zaključuje: „U mnogim drugim zemljama, na primjer, vidimo jače tenzije između neke vrste velike gradske elite i ljudi sa sela. To nije posebno izraženo u Njemačkoj. Ali, tema koja mnogo polarizuje Nijemce su migracije." 

Može li se izmjeriti podjela? 

Društvo, dakle, može biti više podijeljeno u jednoj oblasti, a manje u drugoj. Kada se mjere tendencije podjela, u istraživanju se pravi razlika između „tematske polarizacije" i „grupne polarizacije". Dok prva opisuje neslaganje u vezi sa konkretnim političkim ili društvenim pitanjima, o visokom stepenu „grupne polarizacije" se govori kada čitave grupe obezvrjeđuju jedna drugu. Prema Dafiju, ta vrsta „plemenskog razmišljanja" podrazumijeva to da se drugom taboru u osnovi ne vjeruje i da se on na „neki način dehumanizuje". 

Dok se u Velikoj Britaniji, na primjer, „tematska polarizacija" nije povećala tokom proteklih decenija, to nije slučaj sa „grupnom polarizacijom" - na primjer, između pristalica i protivnika Bregzita. Dafi kaže: „I to je trend zbog kojeg smo svi zabrinuti, a koji je u SAD već prilično odmakao." 

Prema sociologu Hradilu, društvena podjela se dalje može razložiti na sljedeće četiri dimenzije: društvenu, političku, ekonomsku i socio-kulturnu. Konkretno, to znači: Koliko tolerišem ljude oko sebe? Koliko poštujem političke institucije – a koliko političari poštuju jedni druge? Koliko je društvo finansijski podijeljeno? I koliko se različite društvene grupe tolerišu ili nemaju povjerenja jedna u drugu? 

Za publikaciju na tu temu, on i kolege su ilustrovali rezultate istraživanja Evrobarometra Evropske komisije (vidi infografiku). Građanke i građani 27 država članica EU upitani su koliko vjeruju svojim sugrađanima, a koliko svojoj nacionalnoj vladi. Rezultat: U prosjeku u EU, 60 odsto „prije nevjeruje" svojim nacionalnim vladama. Najmanje povjerenja uživaju slovenačka vlada (77 odsto ispitanika koji joj ne vjeruju) i hrvatska vlada (76 odsto ispitanika koji joj ne vjeruju). 

Situacija je bolja kada je u pitanju socijalna kohezija: samo manjina, u evropskom prosjeku 28 odsto anketiranih, „radije ne" ili „uopšte ne vjeruje" ljudima oko sebe. Stopa nepovjerenja je najniža u Danskoj i iznosi pet odsto, dok ljudi najviše nepovjerenja jedni prema drugima imaju na Malti (46 odsto) i u Francuskoj (38 odsto). 

Što se tiče Njemačke, brojke pokazuju da su tendencije podjela na političkom i društvenom nivou relativno niske. Nepovjerenje prema vladi iznosi 44 odsto, a nepovjerenje prema sugrađanima 21 odsto, što je u oba slučaja ispod prosjeka u Evropskoj uniji. 

„Razlike u mišljenjima su zdrave" 

To što se u Njemačkoj i dalje mnogo govori o podijeljenosti, može biti posljedica toga što Nijemci imaju vrlo romantičnu predstavu o idealnom društvu, smatra Hradil. „Ako je letvica postavljena posebno visoko, onda je čuđenje i uznemirenje zbog sukoba još veće." 

Međutim, česta upozorenja o podjeli u društvu mogu postati samoispunjavajuće proročanstvo - i mogu biti zamorna: Hoćemo li takva upozorenja i dalje shvatati ozbiljno ako situacija postane zaista kritična? 

Možda bi bilo korisno i razmisliti o tome da moderna demokratska društva na neki način žive od toga da se u njima sučeljavaju različita mišljenja i grupacije i da se međusobno suprotstavljaju i bore. Inače se ne bi dalje razvijali. 

Sa tim se slaže i Bobi Dafi: „Političke ili kulturne razlike u mišljenjima su zdrave i neizbježne. Nezdravo bude kada ta neslaganja postanu toliko dio ličnog identiteta da više nismo spremni na kompromis - da se smatramo samo dijelom jednog tabora koji neće popustiti pred drugim taborom, bez obzira o kojoj temi se radilo."

Pratite nas i na Facebooku, preko Twittera, na Youtubeu, kao i na Instagramu