Češka u euforiji zbog litijuma

Pored mjesta Cinovec u njemačko-češkoj pograničnoj oblasti je pravo blago. Oko tri do pet odsto svjetskih rezervi litijuma nalazi se u blizini tog mjesta - najveće nalazište u Evropi. Cinovec je udaljen oko 100 kilometara od češke prijestonice Praga. Taj vrlo laki metal je posljednjih godina dobio ogroman značaj. Litijum se koristi, između ostalog, u proizvodnji baterija – a energetska tranzicija i elektromobilnost su trenutno teško zamislivi bez litijumskih baterija. Cijena te sirovine je u međuvremenu toliko porasla da bi se i Češkoj isplatila eksploatacija. To bi moglo da dovede do velikih promjena.

Naime, prema analizi Češke privredne komore, Češka je iscrpila sve dosadašnje izvore rasta. Prema tome, zemlji prijeti ekonomska stagnacija u narednim godinama. Premijer Petr Fijala se nada da bi eksploatacija litijuma mogla da bude novi podsticaj češkoj ekonomiji. Kada je početkom septembra 2023. premijer predstavio svoju viziju razvoja zemlje u narednih trideset godina, naveo je šest oblasti u koje bi Češka u budućnosti morala strateški da ulaže. Pritom je govorio i o litijumu i ulaganju u njegovo eksploatisanje, što je mnoge iznenadilo.

„Litijum je ključna sirovina za elektromobilnost, posebno za skladištenje električne energije. Zato radimo na tome da počnemo sa eksploatacijom što je prije moguće, idealno 2026. godine“, rekao je Fijala.

Dovoljno sirovine za milion litijumskih baterija svake godine

Selo Cinovec se nalazi usred rudarske regije. Rude su se tu kopale još u 13. vijeku, a volfram i kalaj od 1940-ih pa nadalje. Zatim su prva istraživanja tokom dvijehiljaditih godina pokazala da tu postoje značajne zalihe litijuma, kao i sa druge strane njemačko-češke granice, gdje se nalazi manji dio rezervi. Češka je već potpisala sporazum sa Saksonijom o mogućoj saradnji u eksploataciji litijuma. Na češkoj strani, za eksploataciju litijuma bi trebalo da bude nadležna Češka elektroenergetska kompanija ČEZ.

Aktuelna studija pokazuje da bi kod mjesta Cinovec godišnje moglo da bude proizvedeno 2,25 miliona tona rude, što bi omogućilo proizvodnju skoro 30.000 tona litijum hidroksida. Prema trenutnim procjenama, količina iskopane rude bi vjerovatno bila dovoljna za proizvodnju skoro milion litijumskih baterija za automobile svake godine.

Češka bi htjela sama da proizvodi baterije: „Možemo da pokrijemo cijelokupni lanac, od rudarstva, prerade, proizvodnje baterija, proizvodnje čipova do finalne proizvodnje automobila“, rekao je Fijala. Eksploatacija litijuma, nadaju se, takođe bi mogla da postane ekonomski motor za region.

Litijumski region umjesto regiona uglja?

Region Usti spada među najsiromašnije u Češkoj Republici. Na eksploataciji lignita radilo je hiljade ljudi u tom području. Završetak eksploatacije nazirao se od devedesetih godina i ostavio je strukturalne probleme. Površinski kop je takođe ostavio duboke ožiljke, više od 100 naselja su progutali bageri.

Procjenjuje se da bi tokom 25-godišnjeg perioda eksploatacije litijuma hiljadu rudara moglo da dobije posao. Izgradnja gigafabrike za proizvodnju akumulatora za električne automobile obezbijedila bi radna mjesta i novac regionu. Češka elektroenergetska kompanija navodi da bi eksploatacija mogla da počne za četiri godine.

Region Usti podržava eksploataciju litijuma pod uslovom da se ona obavlja na ekološki najprihvatljiviji mogući način. „Mogućnost eksploatacije litijuma vidim kao šansu“, kaže Jan Šiler, načelnik okruga i član opozicione stranke ANO. „Ali mnogo toga zavisi od uslova koji će biti dogovoreni prije same eksploatacije. Još uvijek imamo živa sjećanja na posljedice eksploatacije uglja u regionu. Svako narušavanje ili pogoršanje životnih uslova mora biti adekvatno nadoknađeno zajednicama“, kaže Šiler za DW.

Nove perspektive ili ponovo rudarstvo?

Regija Usti će dobiti novac od EU iz Fonda za pravednu tranziciju, za finansiranje prestanka eksploatacije uglja i promjenu strukture lokalne privrede. Dio tog novca bi trebalo da bude usmjeren ka razvoju projekta za eksploataciju litijuma. Međutim, neki stručnjaci upozoravaju da region Usti, nakon eksploatacije lignita, ne bi trebalo jednostavno da pređe na sljedeću rudarsku aktivnost. Umjesto toga, oni preporučuju da se novac investira u obrazovanje i opšte restrukturiranje ekonomije u regionu.

Slično misli i lokalno stanovništvo. Na primjer, Mihal Kolecko, profesor na Univerzitetu Jan Evangelista Purkine u gradu Usti na Labi, oštro se protivi eksploataciji litijuma. „Mislim da litijum nije pravi put. Ako želimo da promijenimo region i da mu damo novu budućnost, moramo da se odlučimo za suštinsku promjenu. Moramo da se fokusiramo na oblasti koje imaju potencijal i koje će regionu pružiti ne samo ekonomsku budućnost, već će promijeniti i društveni sastav i obrazovni nivo stanovništva“, kaže Kolecko za DW.

Strah od posljedica po životnu sredinu

Mišljenja ljudi koji žive oko Cinoveca su podijeljena. Kada je 7. septembra 2023. godine u obližnjem Dubiju održan sastanak građana i predstavnika ČEZ-a, koji je većim dijelom u rukama države, sala je bila ispunjena do posljednjeg mjesta. Kako je prenio Češki radio, stanovnici su najviše zabrinuti za vodosnabdijevanje i pogoršanje kvaliteta vazduha, usljed transporta eksploatisane sirovine.

Kao kod svake eksploatacije i eksploatacija litijuma takođe ima uticaj na životnu sredinu. U Južnoj Americi, u takozvanom „litijumskom trouglu“ između Bolivije, Čilea i Argentine, gdje se nalazi oko 70 odsto svjetskih rezervi litijuma, nivo podzemnih voda je naglo opao zbog crpljenja litijumskih soli. Zbog neodgovarajućeg postupanja rudarskih kompanija na pojedinim mjestima je došlo do kontaminacije vazduha, vode i zemljišta. U Cinovecu bi litijum bio eksploatisan iz stijene. I taj način eksploatacije se smatra vodointenzivnim – zahtijeva mnogo energije i skupji je od eksploatacije iz slane vode.

Prema energetskoj kompaniji ČEZ, planirano je da pregovori za početak eksploatacije litijuma počnu krajem 2023. godine. Međutim, čini se da kompanija ne sumnja u ishod postupka: već je kupila zemljište na kojem će biti postrojenje za preradu litijuma, za milijardu čeških kruna - oko 40,8 miliona evra.

Pratite nas i na Facebooku, preko Twittera, na Youtubeu, kao i na Instagramu