Krik za slobodom: naslijeđe pobune u Istočnoj Njemačkoj

Kakve veze ima agresija Rusije na Ukrajinu sa propalom pobunom u komunističkoj Njemačkoj Demokratskoj Republici (DDR) koja je počela 17. juna 1953. godine? U užem smislu, ta dva događaja nemaju dodirnih tačaka. Ali, ako se izmaknemo, ispod svih razlika i istorijskih okolnosti mogu se nazrijeti slični motivi. Kako na strani tlačitelja, tako i na strani ljudi koji se bore za slobodu i nezavisnost.

Poslije Drugog svjetskog rata su, grubo posmatrano, na globalnom nivou nikla dva tabora: kapitalističke demokratije i komunističke diktature. Na njihovom čelu supersile Sjedinjene Države i Sovjetski Savez. Zajedno sa Velikom Britanijom i Francuskom su upravo pobijedile nacističku Njemačku.

Centar moći: Moskva

Nakon vojnog uspjeha, raspala se alijansa skovana iz nužde da se suprotstavi Adolfu Hitleru. Sovjeti su proširili svoju zonu uticaja na veliki dio Evrope, uključujući DDR.

U to vrijeme se etablirao pojam „Hladnog rata". Time se mislilo na napet odnos SAD i SSSR i zemalja koje su ih podržavale. Politički i ideološki rov u Evropi protezao se tačno kroz Njemačku i Berlin.

Tržišna privreda na Zapadu, planska na Istoku

Tu su se najbolje vidjele posljedice duela koji se vodio naoružavanjem i prijetnjama: dok se Zapadna Njemačka uz tržišnu privredu brzo materijalno oporavila od posljedica rata, planska privreda u Istočnoj Njemačkoj vodila je nestašicama od kojih su mnogi građani bježali na Zapad. 

Stvar je eskalirala juna 1953. godine. Nakon mjestimičnih protesta protiv sve lošijeg ekonomskog stanja, frustracija se izlila širom DDR-a. Procjenjuje se da se oko milion ljudi uključilo u pobunu, traženi su slobodni izbori i ujedinjenje Njemačke. Ali taj krik za slobodom zamro je bez uspjeha.

Sovjetski tenkovi okončali su san o slobodi

Vlastodršci iz Moskve su tenkovima ugušili pobunu. Preko stotinu ljudi stradalo je u uličnim obračunima ili je potom osuđeno na smrt. Mnogi su zaglavili višegodišnju robiju.

Slične sudbine su doživjeli slobodarski pokretiu Mađarskoj (1956), Čehoslovačkoj (1968) i Poljskoj (1980). Propadali su svi pokušaji da se oslobodi iz ralja Moskve.

Nova kuraž kod ljudi u istočnom bloku pojavila se tek sa politikom moskovskog reformiste Mihaila Gorbačova. U Njemačkoj je mirna revolucija 1989. dovela do pada Berlinskog zida i ujedinjenja godinu dana kasnije.

Putin negira pravo Ukrajine na postojanje

Kraj je došao i Sovjetskom Savezu, osnovanom 1917. godine. Među petnaest nezavisnih država koje su tada nastale bila je i Ukrajina.

Zemlja, dakle, kojoj današnji ruski vlastodržac odriče pravo na postojanje te je zato pokrenuo napad na nju u februaru prošle godine, protivno međunarodnom pravu. Još 2014. je anektirano ukrajinsko poluostrvo Krim, maltene bez ispaljenog metka, ali takođe protivpravno.

Prije sedam decenija su se zapadne demokratije pod vođstvom SAD ustezale da podrže narodnu pobunu u DDR. Prevelik je bio strah od Trećeg svjetskog rata koji bi se vodio atomskim oružjem. Slično i danas brine mnoge, nakon ruske invazije na Ukrajinu. 

Obećanja slobode: NATO i EU

Pa opet su se mnoge države i NATO odlučile da podrže Ukrajinu koja se bori za slobodu i nezavisnost – vojno, isporukama oružja, ali i politički, perspektivom članstva u EU. I jedno i drugo daje izgled za bolju budućnost, ali nju niko ne može da garantuje.

Kad su juna 1953. godine ljudi u Istočnoj Njemačkoj ustali protiv svoje vlasti i istovremeno protiv sovjetskih okupatora, Zapadna Njemačka zadržala se na moralnoj podršci. Geopolitički tada i nije bilo drugih opcija. Sila odlučivanja bila je u Vašingtonu i Moskvi.

Isporuke oružja i pomoć izbjeglicama

Duel kapitalizma i komunizma zasnivao se na takozvanoj ravnoteži užasa – obje strane su znale da bi obje bile sasvim uništene u eventualnom nuklearnom sukobu, te ga zato nisu ni započinjale. To je situacija vojnog pata u kojoj nijedna strana nema realne izgleda za pobjedu.

Postoje različita viđenja da li je danas drukčije, u drugoj godini rata u Ukrajini. Pa opet, zapadna zajednica država nije oklijevala ni trena da oružjem podrži Ukrajinu u oslobodilačkoj borbi protiv agresora, i da organizuje prijem izbjeglica.

Pretpostavke su doduše drukčije nego u doba kad je Evropa politički i ekonomski bila podijeljena na istok i zapad. Komunističke diktature su prošlost. Decenijama poslije suzbijenih pobuna u Istočnoj Njemačkoj i drugim zemljama, prevaziđene su mirno uz pomoć slobodoljubivih ljudi.

Bez hrabrosti nema slobode i nezavisnosti

Pobuna iz juna 1953, uprkos neuspjehu, ima važno mjesto u istoriji kao uzor za kasnije pokušaje da se postane ili ostane slobodan i nezavistan. Sedamdeset godina kasnije se ujedinjena Njemačka, uz brojne priredbe i izložbe, sjeća tragičnog kraja pobune, ali prije svega hrabrosti ljudi.

Logično je odatle dobro vidjeti Ukrajinu, gdje upravo traje borba za slobodu.

Pratite nas i na Facebooku, preko Twittera, na Youtubeu, kao i na Instagramu