Antifašizam u Srbiji kao ukrasni papir

Sudeći po razmjerama proslave oslobođenja Beograda od fašističkog okupatora, dalo bi se zaključiti da je antifašizam brižljivo čuvana istorijska tekovina kojom se Srbija diči. Međutim, baš u susret grandioznoj proslavi jedne od najvećih bitaka u Drugom svetskom ratu na teritoriji bivše Jugoslavije, stvarnost surovo demantuje taj utisak.

Baš uoči velike vojne parade, devetnaestogodišnji neonacista ubio je dvoje beskućnika u Raškoj, ali je u sjenci drugih aktuelnosti taj događaj bio samo još jedna vijest u crnoj hronici. „To je stravičan zločin, bez obzira na to koliko te ideologije bile marginalne, jer ovdje se radi o otvorenom nacizmu“, kaže Daško Milinović, antifašistički aktivista za DW. „To su ljudi koji jesu opasni i ne možete ih otpisati kao nekakve ludake. U skladu sa svojom izopačenom, fašističkom ideologijom, oni love slabe i iskaljuju svoju nemoć na ljudima s margine.“

Takvi događaji rezultat su krize u kojoj ljudi u Srbiji neprekidno žive, ali odgovornost za ideološku ravan tog dvostrukog ubistva snose oni koji pokušavaju u potpunosti da relativizuju istoriju, smatra istoričarka Dubravka Stojanović. „Bez uloge obrazovanja i intelektualaca koji su se upregli u istorijsku reviziju Drugog svjetskog rata, neonacisti bi sigurno imali manje idejnih predaka nego što to imaju zahvaljujući svemu što se dešavalo, naročito poslije 2000. godine“, objašnjava Stojanovićeva za DW.

Zbrkana istorija

Pokušaji istorijskog revizionizma u Srbiji traju od početka devedesetih, ali je konačan udarac uslijedio dolaskom demokratskih vlasti, tvrdi Dubravka Stojanović. Skupština Srbije je tada usvojila zakon kojim se izjednačavaju četnički i partizanski pokret, da bi ubrzo potom uslijedile sudske rehabilitacije generala Draže Mihajlovića i predsjednika Vlade Milana Nedića i njegovih ministara. „Tada su promijenjena imena 900 beogradskih ulica, spomenici su srušeni, praznici promijenjeni, uključujući i 20. oktobar koji je ukinut. I to ne samo što je ukinut, nego su gradonačelnici Beograda izjavljivali da ne žele da odu na groblje oslobodilaca Beograda nazivajući 20. oktobar – okupacijom“, kaže Stojanovićeva i dodaje da je završni udarac bilo snimanje televizijske serije Ravna gora. „Ako državna televizija na prvom programu u nedjelju u osam uveče, kad porodice sjede oko TV-a, emituje seriju o Ravnoj gori, to je suštinska javna rehabilitacija i ona više i ne mora da se desi na sudu.“

Od 2002. godine menjaju se i školski udžbenici, pa ulogu pozitivaca preuzimaju četnici, dok partizani postaju loši momci. „U potpunosti je promijenjena slika jednih i drugih. To je sada u potpunom neskladu s onim sto je istorijska nauka. Sada se govori o ratnim zločinima partizana, a ne govori se o ratnim zločinima četnika, koji su ih realno vršili. Govori se o nekakvoj kolaboraciji partizana s Nijemcima, koje nije bilo, a ne govori se o četničkoj. Više od 12, 13 generacija se školuje na taj način. Time je zapravo ukinut antifašizam, a anti-antifašizam postao vladajuća ideologija“, priča Dubravka Stojanović.

Krivi su komunisti

Antifašizam se danas pominje samo u prigodnim prilikama i upotrebljava u geopolitičke svrhe, smatra sociolog Dario Hajrić. „Da Putinova posjeta nije ugovorena za datum koji je kalendarski blizu Dana oslobođenja Beograda, naše prisjećanje na antifašističku prošlost svelo bi se na uobičajene agencijske vijesti o tome da su državni zvaničnici položili vijence na spomenike iz Drugog svjetskog rata“, kaže Hajrić za DW.

Stidljivo podsjećanje na antifašističko nasljeđe obično se pravda traumatičnim iskustvom s totalitarnim komunističkim režimom. „Taj argument ne može da stoji, jer zamislite šta bi trebalo Rusi onda da rade ako bi u potpunosti identifikovali Staljinovu pobjedu u Drugom svjetskom ratu, koja je nesumnjiva, sa Staljinovim čistkama i zločinima“, kaže Dubravka Stojanović. „Takve stvari moraju jasno da se odvoje i nešto što se dešava u nametanju komunističke vlasti poslije rata, ubistva, prijeki sudovi i tako dalje, ne može nikako imati nikakve veze s ulogom partizana u Drugom svjetskom ratu.“

Daško Milinović, međutim, smatra da se uloga Komunističke partije ne može razdvojiti od antifašističke borbe, zato što je ona jedina organizovala pravi otpor. „Priče o nekom antifašizmu bez ideologije mogu da prođu u Francuskoj, na primjer, ali je na ovim prostorima antifašizam bio vezan za ljevicu”, kaže on i dodaje da će „u atmosferi u kojoj je svaki antikomunizam dobar, ubrzo i fašisti i nacisti postati jako dobri, jer su oni najbolji i najefikasniji antikomunisti“.

Stara garda čuva sjećanja

Međutim, uprkos dvadesetogodišnjim pokušajima istorijskog revizionizma, antifašističko nasljeđe se i dalje čuva, kaže Daško Milinović, ali ga čuvaju oni koji su se školovali u neka druga vremena i koje nisu uspjeli da indoktriniraju pričom o dva antifašistička pokreta. „Zato je pitanje koliko će ga još biti, jer je on ugašen kod mladih ljudi. Oni nisu svjesni ni istorijske, ni ideološke dimenzije antifašizma, niti im se te vrijednosti usađuju“, tvrdi Milinović.

Optimisti bi mogli da kažu da je trend istorijskog revizionizma ipak zaustavljen i da je to što su partizanski komandanti Peko Dapčević i Koča Popović nedavno dobili svoje ulice u Beogradu znak da se Srbija više ne stidi svog antifašističkog nasljeđa. Međutim, naši sagovornici smatraju da je sve to samo maska koja će vrlo brzo da padne. „Kada pogledamo ispod crvenog, ukrasnog papira, vidimo da je uz Putina stajao čovjek koji i dalje nosi titulu četničkog vojvode i da se partizani i država koju su stvorili tretiraju maltene gore od okupatora. Čim se tenkovi sklone s ulica i utihne bat strojevog koraka, ukrasni papir će biti sklonjen i opet će nam ostati samo ružna suština“, zaključuje Hajrić.