Adolf Hitler počasni građanin - kako se Bad Honef nosi s tim

Prije nekoliko mjeseci, tokom časa istorije u Gimnaziji Zibengebirge (SIBI) u Bad Honefu, u jednom desetom razredu učenici su došli na ideju da sami pišu istoriju. Naime, odlučili su da podnesu zahtjev da se grad od 25.000 stanovnika u blizini Bona zvanično odrekne svog počasnog građanina - nacističkog diktatora Adolfa Hitlera.

Kati, Lilli, Ronja, Mia i Zelin, pet učenica koje govore u ime razreda, žele da daju jasan stejtment protiv desničarskih ideja zajedno sa svojim učiteljem Tomasom Rotom: „Živimo u ovom gradu, pa nas naravno zanima i njegova istorija. Onda smo se zapitali da li možemo da iskoristimo svoj uticaj da promijenimo istoriju i ukinemo titulu počasnog građanina Hitleru. Na ideju smo došli preko našeg nastavnika. I onda je svaka od nas poslala mejl gradonačelniku."

Njihova inicijativa rezultirala je prijavom koju su na kraju potpisale više od 1.363 osobe - pet odsto stanovnika Bad Honefa, što je broj neophodan da gradsko vijeće glasa o inicijativi. Ogroman uspjeh za učenike. Skupljali su potpise, zvonili na vrata i bavili se edukativnim radom.

Portparolke odjeljenja opisuju svoja iskustva: "Većina ljudi sa kojima smo razgovarali nije znala ništa o tome da je Hitler počasni građanin i mnogi su odmah potpisali. Da nam je neko rekao prije godinu dana da ćemo kao malo školsko odeljenje postići nešto tako veliko, ne bismo mu vjerovali. Ali, sve je više desničarskih ekstremista u pokretu, posebno na društvenim mrežama, i moramo se boriti protiv toga."

4.000 njemačkih gradova hvalilo se da ima Hitlera za počasnog građanina

Bad Honef je Adolfa Hitlera proglasio počasnim građaninom 5. aprila 1933. – mjesec dana nakon pobjede Nacionalsocijalističke radničke partije (NSDAP) na izborima. Mali grad je bio jedan od prvih gradova i opština, a do 1934. godine ukupno ih je 4.000 preduzelo ovaj korak.

Iako je nacističkom diktatoru „zvanje" počasni građanin isteklo automatski kada je izvršio samoubistvo 30. aprila 1945. godine, Bad Honef to do danas nije zvanično učinio. Nastavnik Tomas Rot kaže za DW: „Tokom našeg istraživanja, pored Hitlerovog pisma zahvalnosti, naišli smo na zapisnik sa sjednice gradskog vijeća iz 1983. Zajednica zelenih glasača je podnijela prijedlog gradskom vijeću Bad Honefa koji nije stavljen na glasanje. To je za nas bio okidač, da kažemo: Moramo nešto da uradimo."

Svojom prijavom učenici su sebi otvorili vrata Gradskog arhiva. Arhivar Jens Kremb pročešljao je dokumente i, iako su Amerikanci spalili mnogo toga kada su zauzeli grad u martu 1945. godine, pronašao dokumente kao što je Hitlerovo pismo zahvalnosti. Nakon toga su se predstavnici razreda sastali sa gradonačelnikom Otom Nojhofom u gradskoj vijećnici.

On je vidno zadovoljan njihovim zalaganjem: „Ponosni smo na učenike, to je sjajna inicijativa. Zato što su i njih učili da je samoefikasnost u politici moguća. I zato što su naučili, posebno u pogledu pokrajinskih izbora na Istoku (u Tiringiji i Saksoniji prim. red.), da u demokratiji niste žrtva ničega (…) i da se možete uključiti".

Distanciranje od počasnog građanina Hitlera u tri etape

Posljednjih godina mnoge opštine su preduzele korak distanciranja od Adolfa Hitlera kao počasnog građanina – prvenstveno kao signal protiv društvenog i političkog pomjeranja udesno. Ovo suočavanje sa istorijom u Njemačkoj odvija se u svojevrsnom "talasnom pokretu”, kaže istoričar Tomas Šlemer sa Minhensko-berlinskog instituta za savremenu istoriju.

Prvi talas počinje odmah po završetku Drugog svjetskog rata. Kil je, na primjer, oduzeo Hitleru titulu počasnog građanina već u decembru 1945. godine.

Šlemer analizira: „Tokom 1945. i 1946. godine imali smo posla sa raskidom se političkim sistemom, što opet ima veze sa saveznicima, ali i sa široko rasprostranjenom potrebom među tadašnjom političkom elitom. To je bilo praćeno preimenovanjem ulica i trgova. Jer, jedva da je postojala opština ili grad bez ulice ili trga Adolfa Hitlera. Ali ovaj anti-nacionalsocijalistički impuls u neposrednom posljeratnom periodu je manje-više brzo zamro u godinama od 1948. do 1950.

Tada će, kaže Šlemer, doći do preokreta između počinioca i žrtve u Njemačkoj. Mnogi ljudi odgovorni za nacističke zločine odjednom sebe vide kao nevine zavedenike koje je mala klika nacionalsocijalističkih zločinaca oko Hitlera navela da rade stvari koje zapravo nisu htjeli.

Njemačka će tako pustiti da proces suočavanja sa sopstvenom istorijom miruje decenijama. Formalno pravni odgovor sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog vijeka glasi: „Hitlerovo zvanje počasnim građaninom je isteklo njegovim samoubistvom, pitanje se više ne postavlja“, objašnjava istoričar. „Ali u isto vrijeme, suočavanje sa nacističkom prošlošću dobilo je novi podsticaj u januaru 1979. emitovanjem američke serije Holokaust; to se naziva i novim istorijskim pokretom. Diplomirani istoričari, ali i mnogi laici kao što su studenti i nastavnici odjednom žele da znaju „kako je nacistička era protekla kod nas".

Važan simbolički korak kao početak

Upravo u to vrijeme, prije 40 godina, Bad Honef je napravio prvi neuspješan pokušaj da se distancira od počasnog građanina Adolfa Hitlera. Sada, 91 godinu nakon imenovanja, grad želi da konačno okonča ovo neslavno poglavlje. Za istoričara Tomasa Šlemera, to je zakašnjeli korak sa velikom simboličkom vrijednošću – i izraz procesa koji je u toku širom Njemačke.

Ali još važnije je ono što iz ovoga proizilazi sa pogledom na sadašnjost: „Šta je tačno tada dovelo do uništenja demokratije? Kakve pouke iz ovoga možemo da izvučemo ako danas ponovo moramo da branimo demokratiju?"

Pratite nas i na Facebooku, preko "X", na Youtubeu, kao i na Instagramu