مرتضوی؛ "مهره سوخته‌ای" که باید از اذهان عمومی پاک شود
۱۳۹۵ شهریور ۲۲, دوشنبه
"زمان اتفاقات کهریزک به دلیل دفاع از تز دکترایم در مرخصی بودم"، "اتهامات فقط بر مبنای اغراض سیاسی بوده و من و همکارانم هیچ نقشی در این حادثه نداشتیم"، "قاعدتا در پرونده کهریزک تبرئه شده‌ام".
اینها بخشی از نقل‌قول‌های سعید مرتضوی در رابطه با اتهاماتش در پرونده کهریزک است. مرتضوی که در سال ۸۸ دادستان تهران بود دستور انتقال برخی از بازداشت‌شدگان اعتراضات پس از انتخابات را به بازداشتگاه کهریزک صادر کرده بود.
اتهامات او از سوی دادگاه "معاونت در قتل"، "بازداشت غیرقانونی" و "گزارش خلاف واقع" عنوان شد. مرتضوی همچنین از سوی کمیته ویژه مجلس، مسئول مرگ شماری از بازداشت‌شدگان در کهریزک از جمله محسن روحالامینی، محمد کامرانی و امیر جوادی‌فر شناخته شد.
بیشتر بخوانید: سعید مرتضوی از بازماندگان وقایع کهریزک عذرخواهی کرد
روز یکشنبه ۲۱ شهریور و در آستانه برگزاری سومین جلسه دادگاه سعید مرتضوی او نامه‌ای را منتشر و در آن از بازماندگان قربانیان کهریزک عذرخواهی کرد، وقایع کهریزک را "غیرعمدی" خواند و از آنها ابراز شرمساری کرد و کشته‌شدگان را "شهید" خطاب کرد.
چه اتفاقی باعث تغییر رویکرد مرتضوی شده است؟ آیا او به واقع پشیمان شده یا بنا بر مصلحت تصمیم به انتشار چنین نامه‌ای گرفته است؟
"مرتضوی در موضع ضعف قرار گرفته است"
رضا حقیقت‌نژاد روزنامه‌نگار مقیم استانبول در تحلیل رفتار مرتضوی به دویچه‌وله می‌گوید: «آقای مرتضوی الان درگیر پروندههای متعددی است؛ پرونده تامین اجتماعی و دو شکایت خصوصی که مدتهاست بابت آن به دادگاه رفت و آمد دارد. در مورد پرونده کهریزک یک بار دادگاه رسیدگی کرد و یکسری احکامی در مورد انفصال از خدمات قضایی و دولتی برای آقای مرتضوی صادر کرد و ایشان فکر میکرد که بعد از آن احکام این پرونده مختومه میشود.»
حقیقت‌نژاد ادامه داد: «ولی پیگیری خانواده آقای روحالامینی باب جدیدی را باز کرده که او احساس کرده به هیچ وجه نمی‌تواند با آن حس طلبکاری یا قلدرانه قبلی از این گردنه رد بشود، بههمین جهت یک حالت تواضعی پیشه کرده که بتواند این مشکل را حل بکند. چون الان احساس میکند که اگر بتواند مشکلش را با این خانوادهها حل بکند، به نوعی مشکلش را با سیستم قضایی و یا با کسانی که به نوعی خواهان برخورد با آقای مرتضوی هستند هم حل کرده است.»
گذشته از این مسئله، نکته دیگر این است که مرتضوی دیگر آن پشتوانه سیاسی سابق را ندارد. زمانی که مرتضوی آن سخنان را در باره پرونده کهریزک بیان میکرد، از پشتیبانی دستگاه قضایی و نیز شخص محمود احمدی‌نژاد به عنوان رئیس‌جمهور وقت برخوردار بود اما حالا به عقیده رضا حقیقت‌نژاد با برملا شدن موضوع زمین‌خواری برادران لاریجانی و انتشار فایل صوتی مربوط به آن، مرتضوی حمایت قوه قضائیه را از دست داده است، با رفتن احمدی‌نژاد هم حمایت او و دولتش را از دست داده بنابراین چاره‌ای نمی‌بیند جز "مظلوم‌نمایی".
تمایل به بستن پروندههای سال ۸۸
دلیل دیگری که رضا حقیقت‌نژاد برای تغییر روش مرتضوی ذکر میکند، تمایل به بستن پروندههای مربوط به سال ۸۸ از سوی مقامات رده بالای جمهوری اسلامی است. او می‌گوید: «یک رویکرد کلی در جمهوری اسلامی وجود داشته که پروندههای مربوط به سال ۸۸ را یک نوعی جمع بکنند، ولی نتوانستند. بالاخره آنجا پروندههای متعددی باز شد که مهمترینشان پرونده کهریزک بود، بعد پرونده حصر باز شد و پرونده زندانیان سیاسی. الان تا یک حدودی با آزادشدن بسیاری از زندانیان سیاسی پرونده آنها دارد تمام میشود. تلاش دارند که به نوعی پرونده کهریزک را هم حل بکنند که در آن صورت تنها پرونده حصر باقی میماند.»
"عذرخواهی جنبه حقوقی ندارد"
گذشته از جنبه سیاسی عذرخواهی مرتضوی، می‌توان از جنبه حقوقی نیز به این موضوع نگاه کرد. او در اولین جلسه دادگاهش در سال ۱۳۹۳ به اتهام "بازداشت غیرقانونی دستگیرشدگان" و "گزارش خلاف واقع" به انفصال دائم از خدمات قضایی و ۵ سال انفصال از خدمات دولتی محکوم شد.
در دومین دادگاه در سال ۱۳۹۴ سعید مرتضوی از اتهام معاونت در قتل تبرئه شد. با اعتراض خانواده روحالامینی اما این پرونده بسته نشد و نامه مرتضوی در آستانه سومین جلسه دادگاهش منتشر شد.
آیا انتشار این نامه می‌تواند به قصد تاثیرگذاری بر روند دادگاه صورت گرفته باشد؟
دکتر عبدالکریم لاهیجی، حقوقدان در این باره به دویچه‌وله می‌گوید: «تعیین مجازات با قاضی دادگاه است. وقتی متهمی اقرار به جرم بکند و یا اظهار ندامت و پشیبانی بکند، در عالم حقوق به آن میگویند "کیفیت مخففه". یعنی شرایط و اوضاع و احوال خاصی که به قاضی دادگاه اجازه بدهد که در تعیین مجازات یک مقدار با نظر مساعدی نگاه بکند و متهم را به حداقل مجازات محکوم بکند. ولی هرگز یک عامل بازدارنده محکومیت و رهایی از مجازات نیست. چه در ارتباط با اصول کلی حقوقی و چه در ارتباط با قوانین جزایی حاکم بر ایران.»
درباره تبرئه مرتضوی از معاونت در قتل هم لاهیجی معتقد است در صورتی که این حکم قطعی شده باشد، نمی‌توان تغییر در آن داد چرا که در علم حقوق اصل بر "حاکمیت امر مختوم است" و حکمی را که قطعی شده نمی‌توان تغییرش داد.
بیشتر بخوانید: ثبت اعتراض خانواده روحالامینی به حکم تبرئه مرتضوی
آقای لاهیجی اما معتقد است مسئولیت سعید مرتضوی در پرونده کهریزک چیز دیگری است: «مسئولیت سعید مرتضوی در ارتباط با عدم انجام مسئولیتهای حقوقی و قانونی او بهعنوان دادستان تهران است که یک عدهای را به ناحق دستگیر کردند، آنها را به زندانی انداختند که این زندان نه فقط مطابق استانداردهای بینالمللی بلکه منطبق بر استانداردهای قوانین ایران هم نبوده و آنها آنجا دچار انواع و اقسام محرومیتها، عدم دسترسی به پزشک، عدم دسترسی به وسایل بهداشتی و بهخصوص بدرفتاری شده‌اند. بنابراین من فکر میکنم مسئولیت اصلی سعید مرتضوی در حوزه مسئولیت حقوقی و اداری‌ای است که بهعنوان دادستان وقت داشته است.»
آینده مرتضوی؛ فراموشی در سکوت
با جمع‌بندی این تحلیل‌ها می‌توان به دو نتیجه رسید؛ یکی اینکه مرتضوی "مهره سوخته‌ای" است که باید هرچه سریعتر از صحنه سیاسی ایران حذف شود و دیگر اینکه مسئولان رده‌بالای نظام به او دستور داده‌اند که با یک عذرخواهی قال ماجرای کهریزک را بکند تا بتواند در سکوت به بقیه فعالیت‌هایش ادامه دهد.
دکتر لاهیجی معتقد است: «این مقدمهای است برای اینکه پرونده سعید مرتضوی را برای همیشه ببندند و بگویند او اظهار ندامت کرد و با توجه به اینکه در گذشته حکم انفصال قضایی او هم صادر شده و دیگر در مسند قضا یا دادستان یا هر عنوان قضایی دیگری نیست که بتواند به کارش ادامه بدهد، دیگر پرونده مختومه میشود. خلاصه اینکه سعید مرتضوی در یک گوشه دیگری مثل سالها که در سازمان تامین اجتماعی بود، و البته آنجا هم اتهامهای زیادی بر او وارد است، دو مرتبه بتواند به خدمت خودش به جمهوری اسلامی در سکوت و خفا ادامه دهد.»
بیشتر بخوانید: از کوی دانشگاه تا کهریزک؛ احکامی که افکار عمومی آنها را نمی‌پذیرد
رضا حقیقت‌نژاد اما می‌گوید: «رویکرد کلی که در مورد دستگاه قضایی وجود دارد، با توجه به نحوه رسیدگی و نحوه صدور احکام، این است که خیلی تمایل دارند نام آقای مرتضوی زودتر از عرصه رسانهها پاک بشود تا به این ترتیب هزینه بیشتری را تحمیل نکند. برداشت من این است که میخواهند با نوعی عذرخواهی کردن که الان صورت گرفته، پرونده کهریزک را مختومه بکنند تا بتوانند در مورد تامین اجتماعی هم یک حکم حداقلی صادر بکنند. ولی رویکرد کلی بر محو کردن آقای مرتضوی از فضای سیاسی و رسانهای استوار است.»
سعید مرتضوی تنها در پرونده کهریزک متهم نیست؛ از قتل زهرا کاظمی عکاس ایرانی کانادایی تا پرونده تامین اجتماعی و نیز قلع و قمع مطبوعات در سال‌های اصلاحات همه پروندههای بازی هستند که هرچند در سیستم قضایی ایران مختومه شده‌اند اما افکار عمومی تا روشن شدن نقش مرتضوی در این پرونده‌ها آنها را مختومه نخواهد کرد؛ خواه متهم آن یک مهره سوخته باشد، خواه یکی از ارکان ساکت و خاموش نظام.