داستان صادرات پسته ایرانی؛ لبی خندان، دلی پردرد

ایران ۴۰ درصد از بازار کل پسته دنیا را در اختیار دارد. بنا بر آمار، سال گذشته ۲۳۰ هزار تن پسته در ایران به ارزش ۵ هزار میلیارد تومان تولیده شده است. پس از نفت و محصولات نفتی، صادرات پسته یکی از مهمترین منابع درآمد اقتصاد ایران به شمار می‌رود، اما پسته ایرانی به رغم کیفیت بالا به شدت از بازارهای جهانی عقب مانده است و هر سال بخش بیشتری از بازار را به رقیبانش واگذار می‌کند.

برای تقویت و ارتقای موقعیت پسته ایرانی طی مراسمی در روز دوشنبه (۱۶ اسفند/ ۶ مارس) پسته وارد بورس کالا در ایران شد. حامد سلطانی‌نژاد، مدیر عامل مدیر بورس کالا هدف از این اقدام را کمکی به "ارتقای برند پسته ایرانی" دانسته و گفت: «این حرکت با توجه به انتشار اطلاعات قیمت ها و حجم معاملات به صورت برخط و از طریق اینترنت در سطح کشور و دنیا، امکان حضور مستقیم خریداران بین‌المللی را فراهم خواهد کرد.»

سال ۱۳۹۴ برای صادرکنندگان پسته ایرانی سال خوبی نبود. میزان صادرات در آن سال به نسبت سال پیش از آن ۳۰ درصد کاهش داشت. حال با ورود پسته به بورس کالا امید می‌رود که قیمت این محصول در بازاری "شفاف و رقابتی، مطابق با استانداردهای بین‌المللی" تعیین شود تا به این ترتیب جهشی در صادرات این محصول و تقویت حضور آن در بازارهای جهانی ایجاد شود.

استان کرمان یکی از مراکز اصلی کاشت پسته در ایران است. این استان حدود ۳۰۰ هزار هکتار باغ پسته دارد که سالانه ۱۴۵ هزار تن پسته تولید می‌کنند. اما خشکسالی‌های متداوم سال‌های گذشته و کاهش منابع آب زیرِزمینی موجب شده تا باغ‌‌های پسته در این استان یکی پس از دیگری دچار سرنوشتی اسفناک شوند.

با تضعیف حضور پسته ایرانی در بازارهای جهانی، پسته‌های کالیفرنیا توانسته‌اند بازار را در دست بگیرند. آمریکا اینک به بزرگترین صادرکننده پسته به اروپا تبدیل شده است. در بازار چین نیز که به گفته رئیس‌انجمن پسته ایران "بزرگ‌ترین بازار پسته جهان" به شمار می‌رود، آمریکایی‌ها توانسته‌اند در سال‌های گذشته با عرضه محصول بهتر، ایران را به عقب برانند.

خشکسالی، عدم رعایت استانداردهای بین‌المللی، بی‌توجهی به کیفیت و بهره‌وری پایین در روش باغداری سنتی مشکلات اصلی صادرات پسته ایران هستند. عدم حمایت ‌دولت و تحریم‌ها نیز نقش پررنگی در کاهش صادرات پسته داشته‌اند.

به گفته رئیس‌انجمن پسته ایران صادرکنندگان ایرانی برخلاف شرکت‌های آمریکایی توانایی صادرات بیش از ۱۰ هزار تن پسته را ندارند، در حالی که آمریکایی‌ها به راحتی قادر به صادرات رقم‌های بالا هستند.

شرایط مناسب جوی در سال گذشته میلادی موجب شد تا حجم تولید پسته در آمریکا افزایش یافته و این کشور قیمت پسته خود را برای عرضه در بازارهای جهانی از ۱۱ دلار و ۵۰ سنت به ۹ دلار کاهش داد. کاهش قیمت برگ برنده ‌دیگری بود که آمریکا با آن توانست دل مشتریان بازار اروپا و چین را بدست آورد. با این حال به گفته کارشناسان حجم بالای تولید پسته کالیفرنیایی به دلیل شرایط اکولوژیکی بوده و پایدار نخواهد بود.

به گفته رضا نظری، عضو هیئت رئیسه انجمن پسته به دلیل بالا بودن فاصله دمای روز و شب در ایران طعم پسته ایرانی بسیار خوشمزه‌تر از نوع پسته کالیفرنیایی و "همیشگی" است. اما همین کیفیت برتر هم نتوانسته ناجی پسته ایرانی باشد و برای نمونه محموله‌های ۸۰ تا ۹۰ هزار تنی پسته ایرانی بر خلاف گذشته به آلمان ارسال نمی‌شوند.

تولید پسته در آمریکا به صورت مکانیزه انجام می‌شود. این روش سبب شده تا تولید پسته در هر هکتار در آمریکا سه برابر محصول تولیدی ایران در هر هکتار باشد. باغداری سنتی در ایران با بهره‌وری پایین و همچنین استفاده بی‌رویه از سموم خطری مضاعف برای صادرات پسته ایرانی است.

رئیس‌اتاق بازرگانی کرمان پیشتر درصد بالای استفاده از سموم شیمیایی در باغ‌های پسته ایران را نگران‌کننده دانسته و گفته بود، سموم بی‌کیفیت وارداتی از چین چالش‌های جدیدی را در بازار پسته ایران ایجاد کرده‌اند. در اتحادیه اروپا قوانین سختگیرانه‌ای برای واردات محصولات کشاورزی وجود دارد و سموم شیمیایی یکی از خطوط قرمز واردات به شمار می‌روند.

داستان مشکلات صادرات پسته اما به این جا ختم نمی‌شود. عدم تنوع در بسته‌بندی و عدم تنوع در سایزبندی بسته‌ها هم درد دیگری بر دردهای پسته ایرانی اضافه کرده است. طراحی غیرجذاب و عدم درج اطلاعات تغذیه‌ای کافی روی بسته‌ها و در مجموع ضعف فاحش بسته‌بندی پسته ایرانی در مقایسه با رقبا به ویژه پسته‌های آمریکایی موجب شده تا این محصول در بازارهای جهانی به ویژه اروپا شانس چندانی برای عرضه نداشته باشد.

آن روزهایی که کرمان "پایتخت پسته جهان" لقب داشت، گذشته و این عنوان مدتی است که دیگر در اختیار ایالت کالیفرنیا قرار دارد. بحران خشکسالی و اتمام ذخیره‌آب‌های زیرزمینی دیگر لبخندی بر لب پسته‌های باغ‌های جنوب ایران نگذاشته است.