تهران ساعت یک بامداد بخوابد 

تهران روزها تب دارد. شلوغ است، پر سر و صداست. مردم مثل همه کلان‌شهرهای دنیا، می‌دوند تا لقمه نانی به دست آورند، ساعت‌ها در راه‌بندان می‌مانند و برای بسیاری، فرصتی برای "زندگی" نمی‌ماند.

شب که می‌شود و دوندگی‌های روزمره که به پایان می‌رسد، تهران هم آرام می‌گیرد. مردم آرام‌تر راه می‌روند و خیلی‌ها به دنبال گوشه‌ی دنجی می‌گردند برای دیدار با دوستان، قدم زدن با خانواده و حرف زدن و ساعاتی خوش بودن.

قدیم‌ها خانه‌های بزرگ و حیاط‌‌دار کم نبودند. شب‌ها می‌شد در خنکای کنار باغچه نشست و گرد خستگی را از تن زدود. قدیم‌ها خانواده‌ها یا بزرگ‌تر بودند، یا دورهمی‌های خانوادگی بیشتر بود و فرصت برای گپ و گفت بعد از یک روز طولانی زیادتر.

حالا با تغییر سبک زندگی، افزایش جمعیت و نبود زیرساخت‌های مناسب شهری، کلان‌شهری مانند تهران نمی‌تواند شب‌ها، جمعیت خسته از دوندگی‌های روز را سیراب کند، سرگرم کند و به آنها امکاناتی مناسب برای پرسه‌های شبانه بدهد.

خیابان سی‌تیر یکی از خیابان‌های تهران است، بخشی از منطقه ۱۲ تهران با قدمتی تاریخی که امروز با نزدیکی به بازار بزرگ تهران، موزه‌ها و میراث‌های باستانی ثبت ملی شده، یکی از قطب‌های گردشگری این شهر است. زندگی در این خیابان نه تنها روزها در جریان است که شب‌ها هم نبض شهر در این گوشه می‌تپد. در کنار بافت تاریخی، عرضه امکاناتی برای نشستن، ایستادن، رد شدن، نوشیدن و خوردن در ساعات شب، این خیابان را به یکی از خیابان‌های تهران با زیست شبانه تبدیل کرده است. خیابانی پر از چرخ‌ها و فودتراک‌هایی که خوراکی‌ها را با قیمت‌های ارزان در اختیار رهگذر قرار می‌دهند با کافه‌های سنتی و انواع چای و دمنوش. جایی برای توقف؛ جایی برای شب‌های به یاد ماندنی.

جان دادن به شب‌مردگی‌های خیابان ۳۰ تیر از چند سال پیش آغاز شد؛ با سنگفرش خیابان، جلوگیری از تردد خودروها و تبدیل شدن این خیابان به استریت فود.

این خیابان باید مثالی می‌شد برای زیست شبانه. مثل بسیاری از کلان‌شهرهای جهان که فعالیت و زندگی در خیابان‌هایشان تنها محدود به ساعات روز و اداری نیست.

کش و قوس طرح "زیست شبانه در تهران" بین شهرداری و نیروی انتظامی

در بهمن ماه گذشته شورای شهر تهران پی این ایده، که چندان نو هم نبود، پس از کارشناسی‌های صورت گرفته، کلیات لایحه "الزام شهرداری به برنامه‌ریزی و بسترسازی حیات شبانه" را تصویب کرد. مصوبه برای تأیید به هیأت تطبیق فرمانداری تهران ارسال شد. زهرا بهرام نژاد عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران، در اردیبهشت ماه امسال از تصویب و اجرای طرحی تحت عنوان "حیات شبانه" خبر داد. به گفته او این طرح به عنوان طرح آزمایشی باید دست کم در سه منطقه از تهران اجرا می‌شد.

قرار بود طبق گفته‌های بهرام‌نژاد، ۱۰۰ نفر از مأموران نیروی انتظامی تأمین امنیت این طرح را برای مثال برای منطقه ۳ به عهده بگیرند. ماه رمضان طرح آزمایشی اجرا شد. با موفقیت. اما با پایان ماه رمضان، نیروی انتظامی با ادامه طرح مخالفت کرد.

بهرام‌نژاد پس از اعلام مخالفت نیروی انتظامی، از جلسه با سردار رحیمی، فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ و "موافقت مشروط پلیس" با اجرای طرح خبر داد. طبق گفته‌های او قرار بود پلیس کارگروهی برای "کنترل و تأمین امنیت" تشکیل دهد.

بهرام‌نژاد گفته است که نیروی انتظامی وعده داده، با تشکیل این کارگروه تمام نواقص موجود در اجرای آزمایشی طرح زیست شبانه، مانند ترافیک در زمان اجرای طرح را، برطرف کند. نتیجه اینکه بر پایه‌ی گفته‌های او، طرح ادامه می‌یابد.

"طرح نامفهوم است، نقش و جایگاهش مشخص نیست"

اما یک روز پس از صحبت‌های او جانشین فرمانده ناجا گفت، این طرح محدود به ماه رمضان بوده تا "مردم مؤمن روزه‌دار که در طول روز کمتر فرصت بیرون آمدن از خانه داشته‌اند و شب‌ها به هیأت‌های قرآنی رفته و به راز و نیاز می‌پرداختند، مهیا شود". سردار ایوب سلمیانی گفته است: «حیات شبانه را قبول نداریم و این فرهنگ حتی در اروپا هم نیست و زیر بار آن نخواهیم رفت.» او همچنین در برشمردن علت‌های مخالفت با این طرح گفته است، در کل سال ظرفیت برای برقراری نظم و امنیت "زیست شبانه" را نداریم.

به گفته این مقام انتظامی در ایران، "در نیمه‌های شب، اراذل و اوباش، سارقان و مجرمان تلاش می‌کنند با استفاده از زمانی که کمترین نظارت در آن وجود دارد و حتی دوربین‌های مداربسته کمتری در شهر فعالند، اقدامات مجرمانه انجام دهند."

بر پایه گزارش سایت اطلاع رسانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، سلیمانی پرسش‌هایی در باره این طرح مطرح کرده است، از جمله: "طرح حیات شبانه در کجا، چه وسعت، حجم و میزان نیرو باید انجام شود و الزامات آن را چه کسی برای ما تعیین می‌کند، پلس قرار است محافظ چه کسانی باشد؟" به اعتقاد این مقام انتظامی، هم طرح "نامفهوم" است هم "نقش و جایگاه" آن نامشخص.

دلواپسان "حیات شبانه" در برابر موافقان "زیست شبانه"

اما آیا تأمین امنیت و نامفهوم بودن طرح در این حوزه به گفته سردار سلیمانی، یکی از بزرگترین دلایل نیروی انتظامی برای مبارزه با این طرح است؟ گشت و گذاری در شبکه‌های اجتماعی ابعاد دیگری از دلایل مخالفت با زیست شبانه در تهران را به بیننده نشان می‌دهد. مخالفتی که بیشترین نگاهش به تبدیل شدن تهران به شهری مدرن و "بیگانه با سبک زندگی اسلامی" است.

روزنامه "شرق" در مطلبی با عنوان "دلواپسی برای حیات شبانه" می‌نویسد: «موضوعی که این روزها به نام "حیات شبانه" کلیدواژه برخی دلواپسان شده، مربوط به چند سال قبل است که مدیریت شهری در راستای افزایش زیست شبانه تلاش داشت زیرساخت‌ها، امکانات و مبلمان شهری را به نحوی ارتقا دهد که در مواقع لزوم شهروندان و خانواده‌ها فضاهایی را برای زیست شبانه بدون احساس ناامنی و کمبود امکانات داشته باشند.»

این روزنامه می‌نویسد، شهرداری تهران با توجه به "اتفاقاتی مانند بازی‌های جام‌های جهانی فوتبال یا والیبال، شب‌بیداری‌های نوروزی و ایام ماه رمضان تا سحر یا حتی اتفاقاتی پیش بینی نشده مثل زلزله در تهران" تلاش کرد در قالب طرحی زیرساخت‌های لازم برای زیست شبانه در تهران را مهیا کند.

طرحی که قرار بود به "ایجاد حیات شبانه در جهت حل پدیده دست‌فروشی"، "رفع سد معبر و انتقال آن به شب به گونه‌ای که علاوه بر حل چالش‌های منظر شهریز جلوی اشتغال افراد را نگیرد" کمک کند و امکانی برای ارتقاء "نشاط اجتماعی و فضایی تفریحی برای خانواده‌ها" به وجود بیاورد، به نظر می‌رسد حالا به مانع بزرگی برخورد کرده است.

اما صرف‌نظر از ایرادهایی که پلیس به "نامفهوم بودن" طرح و "مشخص نبودن ابعاد امنیتی" آن گرفته است و سوای بازی‌های سیاسی که در مخالفت یا تأیید این طرح نقشی بازی می‌کنند، "زندگی شبانه" در تهران و کلان‌شهرهای دیگر ایران، موضوعی است که از دید جامعه‌شناسی هم باید آن را جدی گرفت.

"تهران تشنه‌ی گفت‌وگوست"

"تهران تشنه گفت‌وگوست"؛ این خلاصه یافته‌های یک کارشناسان ارتباطات در ایران است که در پژوهشی دو ساله در مورد "زیست شبانه در تهران" شرکت داشته است. پژوهشی که به گفته این کارشناس از سوی "اساتید جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران در اواسط تابستان ۹۴ با هدف بررسی زندگی شبانه از نگاه مردمی از ساعت ۱۱ شب تا سه و چهار صبح" انجام شده است.

مهدی جلیلی می‌نویسد: «تهران دچار اضافه بار جمعیتی است و همین او را نیازمند گسترش فضا کرده است؛ فضایی که تلفیقی از زمان و مکان است. به‌عبارت دیگر تهران به‌خاطر اضافه بار جمعیتی علاوه بر گسترش جغرافیایی نیازمند گسترش زمان هم هست. دیگر همه مردم تهران، کارمندها و بازاری‌هایی که صبح زود از خانه بیرون بروند و ۱۰ شب چراغ‌ها را خاموش کنند، نیستند. [جوانان تهران] جغرافیای خلوت شب‌های تهران را به روزهای پرترافیک ترجیح می‌دهند و تشنه یافتن "فضایی" برای زندگی در شب تهران هستند. فضایی که برای گروه‌های برخوردار، در خانه‌ها و مهمانی‌ها و دورهمی‌ها تامین می‌شود و برای عده‌ای دیگر در پاتوق‌ها و کلونی‌های جور یا ناجور. تهران دچار فشردگی بیش از توان خود است و برای همین است که مردم تهران برای دست یافتن به فضای شهری نیازمند زنده بودن شهر برای ساعات بیشتری هستند.»

این کارشناس در نوشته‌ای که به این مناسبت پیش‌تر در وب‌سایت "دنیای اقتصاد" منتشر شده است، اشاره می‌کند که "اگر پاسخ این نیاز در خیابان‌های روشن و امن تهران داده نشود، در خانه‌ها و پاتوق‌ها و...برآورده خواهد شد". خلاصه یافته‌های او خطاب به مسوولان این است: «با تجدید نظر در سیاست‌های شهری، به تهران و مردمش مجال گفت‌وگو بدهیم.»

مسوولان انتظامی و احتمالا برخی گروه‌های سیاسی با این کارشناس هم‌عقیده نیستند.

سردار حسین رحیمی، فرمانده انتظامی تهران بزرگ، معتقد است، "ساعت فعالیت صنف‌ها صرفاً تا یک بامداد است و در صورت تخلف با آنها برخورد قانونی خواهد شد." سردار ایوب سلمیانی می‌گوید: «بعد ا زماه رمضان چرا باید طرح ادامه پیدا کند؟»

"تهران تشنه گفت‌وگو" می‌ماند تا تکلیف این طرح مشخص شود.