پیامدهای نزدیکی عربستان و روسیه برای منطقه
۱۳۹۴ تیر ۱, دوشنبه
شاهزاده محمد بن سلمان وزیر دفاع و جانشین ولیعهد عربستان سعودی در سفر به شهر سنپترزبورگ (۲۸ خرداد/ ۱۸ژوئن) با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه دیدار و گفت‌وگو کرد. وزیر دفاع عربستان در همایش بین المللی اقتصادی سنپترزبورگ شرکت و ۶ توافقنامه مهم از جمله همکاری‌های هسته‌ای و نظامی امضا کرد.
مقام‌های سعودی گفته‌اند، قصد دارند ۱۶ نیروگاه اتمی در عربستان بسازند و بخش اعظم ساخت این نیروگاهها با همکاری روسیه انجام خواهد شد. این کشور قرار است تانک‌های "تی۹۰" و پدافند موشکی "اسکندر۴۰۰" از روسیه خریداری کند. طرفین یادداشت تفاهمی هم برای همکاری اقتصادی به ارزش ۱۰ میلیارد دلار امضا کردند. عربستان همچنین قصد دارد چند شرکت کشاورزی روسیه را هم خریداری کند.عبدالرحمان الرئیس، سفیر عربستان در مسکو از آغاز "مرحله نوین روابط دو کشور و "احتمال مناسبات استراتژیک با روسیه" سخن به میان آورد.
اوشاکوف معاون رئیس جمهوری روسیه هم گفت سطح روابط عربستان و روسیه به صورت بیسابقهای توسعه خواهد یافت. روزنامه روسی "نزاویسیمایا گازتا" هم از قول الکساندر آکسنیونوک، عضو شورای روسیه در امور بینالملل مینویسد که دیدار پوتین و شاهزاده بن سلمان شانسی برای تصحیح مناسبات و رفع سوء تفاهم و جستجوی منافع مشترک خواهد بود.
پیام و هشدارعربستان به دولت اوباما
اما این منافع مشترک و نزدیکی عربستان به روسیه چه پیامدهایی برای ایران خواهد داشت؟ در پاسخ به این پرسش دویچه وله حسن هاشمیان، کارشناس کشورهای عربی، چنین توضیح میدهد: «وزیر دفاع عربستان در سفر به روسیه عادل جبیر، وزیر خارجه را همراه نبرد و این سفر بدون در نظرگرفتن محمد بن نایف ولیعهد صورت گرفته است. وزیر خارجه و ولیعهد به دولت آمریکا نزدیک هستند. این سفر پیام واضحی به آمریکا و روسیه دارد و آن اینکه چرخشی در سیاست عربستان صورت گرفته است. مسئله دیگر این است که روسیه تابع داد و ستد است و امتیازاتی میدهد و امتیازاتی میگیرد. بخصوص در شرایط فعلی که از طرف اروپاییها مورد تحریم قرار گرفته، امکان هرگونه داد و ستدی از سوی این کشورهست.»
آقای هاشمیان ادامه میدهد: «روسیه منافع زیادی در همکاری با عربستان دارد اما این به معنای جایگزینی ایران با عربستان درسیاست منطقهای این کشور نخواهد بود. من معتقدم که روسیه سیاستش را با ایران ادامه خواهد داد ولی توجهی هم به عربستان دارد. بخصوص در سوریه ممکن است بشاراسد را تغییر بدهند. چون ما در این زمینه تغییراتی در سیاست روسیه مشاهده کردیم. مثلا قطعنامهای که علیه اسد صادر شد توسط روسیه وتو نشد و یا اینکه تعداد دیپلماتها و کارشناسان نظامی روسیه در سوریه کاهش پیدا کرده است. اینها علائمی هستند که روسها با عربستان سعودی در این مسئله همکاری میکنند.»
این کارشناس نتیجه میگیرد که عربستان سیاست اوباما در منطقه را به نفع ایران میداند و به آن اعتراض و با آن مقابله میکند اما این اعتراض را نمیتوان به عنوان یک سیاست دائمی و ضدآمریکایی عربستان توصیف کرد.
بیشتر بخوانید:نتیجه یک نظرسنجی: مردم عربستان ایران را دشمن درجه یک خود می‌دانند
نزدیکی عربستان به روسیه و سکوت اسرائیل
نزدیکی عربستان به روسیه برای اسرائیل چه پیامدی خواهد داشت؟ به گفته مناشه امیر، کارشناس امور خاورمیانه، دولت اسرائیل و مقامات رسمی این کشور تاکنون هیچگونه واکنشی نسبت به "نزدیکی عربستان به روسیه" نشان نداده‌اند.
آقای امیر دلایل عدم واکنش و یا سکوت اسرائیل را هم اینگونه توضیح میدهد: «دوعلت را میتوان ذکر کرد: یکی اینکه تماسهای محرمانهای بین اسرائیل و عربستان جریان دارد و اینها باید به یک نتیجهای برسد، بنابراین اسرائیل به صلاحش نیست که در این مرحله اعتراضی به دیپلماسی عربستان و یا نزدیکی این کشور به روسیه بکند. دوم اینکه اسرائیل با دولت روسیه روابط بسیار حساسی دارد و نمیخواهد سیاستی را در پیش بگیرد که موجب ناخرسندی پوتین بشود و نوعی بحران و تنش در روابط دو کشور بوجود بیاورد.»
مناشه امیر اضافه میکند: «تاسیس۱۶ نیروگاه اتمی به کمک روسیه با توجه به جمعیت کمی که عربستان سعودی دارد، اغراق آمیز است. اما یکی از شیوه‌‌های عربستان این است که به آمریکا هشدار بدهد که اگر شما بخواهید از دوستی با ما دست بردارید و به حکومت ایران نزدیک شوید، ما هم گزینههایی از جمله رفتن به سوی روسیه را داریم. ما پیش‌تر شاهد تماسهای مصر با روسیه هم بودیم. اینها همه برای هشدار دادن به آمریکاییهاست که مبادا بیش از حد به حکومت ایران نزدیک شوند و اعراب را تنها بگذارند.»
مناشه امیر، کارشناس امور خاورمیانه تاکید میکند، ایران شریک روسیه بوده و باقی خواهد ماند اما عربستان به عنوان رهبر کشورهای عربی از قدرت و نفوذ بسیاری برخوردار است و میتواند در مقابل فشار دولت اوباما مقاومت کند. اگر روسیه بتواند عربستان را هم به طرف خود بکشد برد سیاسی قابل توجهی است و برای دولت پوتین جذب عربستان به طرف خود میتواند یک پیروزی دیپلماتیک در سطح منطقه وحتی جهان باشد.
سفر هیات ۵۰۰ نفره عربستان به روسیه
رجب صفراف، رئیس "مرکز مطالعات ایران معاصر در روسیه" که در همایش سنپترزبورگ شرکت کرده بود به دویچه وله میگوید، عربستان نگران نزدیکی ایران و آمریکاست و این مسئله باعث شده است که عربستان سیاست خود را تغییر دهد.
صفراف اضافه میکند: «هیات ۵۰۰ نفره عربستان سعودی در ۳ هواپیمای اختصاصی به روسیه سفر کرد. حضور این هیات در روسیه نشان میدهد که عربستان در حال گزینش مسیر جدید سیاست اقتصادی و خارجی است و این مسیر به سمت روسیه است. از طرف دیگر این گزینه فشاری است به غرب و آمریکا، بنابراین این سفر بسیار مهمی بوده است.»
آقای صفراف اما اعتقادی به نزدیکی استراتژیک روسیه و عربستان ندارد و بر این باور است که عربستان منافع روسیه را در آسیای میانه، قفقاز و خاورمیانه به چالش کشیده و روسیه به این کشور اطمینان ندارد. صفراف خاطرنشان میکند: «عربستان شریک روسیه در منطقه نیست و این کشور فعالیت خصمانه‌ای علیه روسیه داشته است و به هیچ وجه جایگزینی برای ایران در سیاست نخواهد بود. با یک سفر هم نمیتوان سیاست راهبردی را عوض کرد. عربستان یک کشور مستقل نیست و بازیچهای در دست آمریکا در خاورمیانه است و به هیچ وجه روسیه فکر نمیکند با عربستان مناسبات استراتژیک برقرار کند.»
بیشتر بخوانید: «سناریوهای ممکن پس از توافق هسته‌ای»
سفر شاهزاده محمد بن سلمان به روسیه در آستانه توافق احتمالی هسته‌ای میان ایران و کشورهای ۱+۵ انجام گرفت که میتواند اوضاع منطقه را دستخوش تغییرات زیادی کند. کارشناسانی که با دویچه وله صحبت کردند به این موضوع هم اشاره میکنند که سیاستهای کنونی عربستان و روسیه بیشتر در شرایط فعلی به یک "واکنش موقت در مقابل رویدادهای منطقه" شبیه است تا سیاست راهبردی و استراتژیک. درعین حال این سیاست هشداری هم هست برای ایران که هراندازه ایران و آمریکا به یکدیگر نزدیک شوند، روسیه نیز همکاری‌های خود را با عربستان افزایش خواهد داد.