Γερμανία: Αντλώντας διδάγματα από το χιτλερικό πραξικόπημα

Το Πραξικόπημα της Μπυραρίας αποτέλεσε μία κομβική εξέλιξη στην άνοδο του ναζί Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία. Τα όσα συνέβησαν στις 8 και 9 Νοεμβρίου 1923 στο Μόναχο επρόκειτο να αλλάξουν την ιστορία της Γερμανίας – και μαζί και αυτήν του 20ού αιώνα.

Η 1η Απριλίου σηματοδοτεί την 100η επέτειο από τη λήξη της δίκης που ακολούθησε το 1924, όταν ο συνεργάτης του Χίτλερ, ο στρατηγός Έριχ Φρίντριχ Βίλχελμ Λούντεντορφ, αθωώθηκε.

Εκείνη την εποχή ο Χίτλερ ήταν απλώς ένας ακόμη εξτρεμιστής στη Γερμανία. Λίγοι μπορούσαν να φανταστούν τότε πως μέσα σε μία δεκαετία αυτός και το ναζιστικό κόμμα θα κυριαρχούσαν στη χώρα. Πως θα οδηγούσαν την Ευρώπη σε έναν ακόμη παγκόσμιο πόλεμο και τη Γερμανία στην εξόντωση εκατομμυρίων Εβραίων και άλλων μειονοτήτων στο Ολοκαύτωμα.

Η μοιραία μέρα στο Μόναχο

Την 8η Νοεμβρίου ο Χίτλερ οδήγησε περίπου 2.000 υποστηρικτές του στο Bürgerbräukeller, μία μπυραρία στο κέντρο του Μονάχου. Μέλη της βαυαρικής κυβέρνησης και σημαντικές προσωπικότητες του δημοσίου βίου είχαν μαζευτεί για να γιορτάσουν την επέτειο από την επανάσταση του 1918, η οποία ανέτρεψε τη συνταγματική μοναρχία και οδήγησε στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης.

Ο Χίτλερ ήλπιζε να πιέσει τους πολιτικούς ηγέτες, προκειμένου να εκπληρώσουν τις δικές του πραξικοπηματικές φιλοδοξίες, σε μία περίοδο κατά την οποία η Βαυαρία βρισκόταν σε αντιπαράθεση με τις εθνικές αρχές. Είχε κηρυχθεί καθεστώς έκτακτης ανάγκης και ο κυβερνήτης Γκούσταβ φον Καρ διοικούσε με απόλυτες εξουσίες. Εάν ο Χίτλερ κατάφερνε να πετύχει τον σκοπό του, θα μπορούσε να έχει βρει και την απαραίτητη υποστήριξη για να προελάσει στο Βερολίνο και να αντικαταστήσει τη νεοσύστατη κοινοβουλευτική δημοκρατία με μία ακροδεξιά δικτατορία.

Όσοι όμως υποτίθεται πως θα τον στήριζαν άρχισαν να έχουν δεύτερες σκέψεις και «τίποτα δεν πήγε σύμφωνα με το σχέδιο», αναφέρει ο Βόλφγκανκ Νίες, ιστορικός κα συγγραφέας ενός νέου βιβλίου για το Πραξικόπημα της Μπυραρίας.

Μετά την ολονύχτια κατάληψη της μπυραρίας ο Χίτλερ οδήγησε τους πραξικοπηματίες στη Feldherrnhalle, ένα μνημείο του 18ου αιώνα προς τιμή του βαυαρικού στρατού – χωρίς όμως «συγκεκριμένο σκοπό», όπως προσθέτει ο Νίες.

Καθώς προχωρούσαν μέσα από το κέντρο του Μονάχου, συναντήθηκαν με αστυνομικές στρατιωτικές δυνάμεις της Βαυαρίας. Ακολούθησε ανταλλαγή πυρών, κατά την οποία σκοτώθηκαν τουλάχιστον 14 ναζί και 4 αστυνομικοί. Ο Χίτλερ τραυματίστηκε ελαφρά και λίγες μέρες αργότερα συνελήφθη. Παρ’ ότι καταδικάστηκε σε 5 χρόνια φυλάκισης για προδοσία, μέσα σε έναν χρόνο από την απόπειρα πραξικοπήματος αφέθηκε ελεύθερος με αναστολή.

Ιδανικές συνθήκες για το πραξικόπημα του Χίτλερ

Ο Χίτλερ δεν κατέλαβε τη Γερμανία εκείνη την ημέρα, όμως η αποτυχία κάθε άλλο παρά τον πτόησε. Κατά τη σύντομη φυλάκισή του ξεκίνησε να γράφει το “Mein Kampf” («Ο Αγών μου»), μία αυτοβιογραφία στην οποία ξεδίπλωνε και το φασιστικό του όραμα. Το κόμμα του άλλαξε τακτική και αντί να προσπαθεί να καταλάβει την εξουσία παράνομα, τη διεκδίκησε νομίμως μέσω του συστήματος. Στα επόμενα χρόνια οι ναζί ενισχύθηκαν εκλογικά σε ολόκληρη τη χώρα.

Η δε απόπειρα πραξικοπήματος έλαβε χώρα σε μία άκρως ασταθή περίοδο για τη Γερμανία, κατά την οποία η κεντρική κυβέρνηση ήταν αδύναμη, αξιωματούχοι δολοφονούνταν και η κρατική εξουσία απειλούνταν από βίαιες δυνάμεις τόσο της δεξιάς όσο και της αριστεράς. Ο υπερπληθωρισμός είχε γονατίσει την οικονομία και πάρα πολλοί άνθρωποι ήταν άνεργοι – ιδίως οι βετεράνοι πολέμου που ήξεραν να πολεμούν.

Οι μνήμες από την εθνική ταπείνωση της συνθηκολόγησης της Γερμανίας κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν ακόμη νωπές. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών, που υποχρέωσε τη Γερμανία σε καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων, συνέθλιβε ακόμη περισσότερο τις προοπτικές της χώρας.

«Χωρίς τη “χείρα βοηθείας” πολλών μοναρχικών, αντιδραστικών βετεράνων, εθνικιστών με επιρροή και πολιτικών τρομοκρατών στη βαυαρική μητρόπολη, η άνοδος του Χίτλερ μέσω των γεγονότων του 1923 θα ήταν αδύνατη», γράφει στη Frankfurter Allgemeine Zeitung ο ιστορικός Ντάνιελ Ζίμενς.

Παρ’ ότι το κόμμα των ναζί απαγορεύτηκε ακριβώς μετά την απόπειρα πραξικοπήματος, ξεφύτρωσε στη θέση του ένα παρόμοιο κόμμα. Αυτό κέρδισε το 30% των ψήφων στις τοπικές εκλογές στη Βαυαρία την επόμενη χρονιά – και πολύ σύντομα οι Ναζί επέστρεψαν και μάλιστα με τον Χίτλερ στο τιμόνι.

Τα διδάγματα για το σήμερα

Το πραξικόπημα αλλά και συνολικά η εμπειρία με τους ναζί επηρεάζει σημαντικά τη Γερμανία, τη νομοθεσία και τους θεσμούς της μέχρι σήμερα. Και ο κίνδυνος παραμένει. Το δεξιό λαϊκιστικό κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD) φτάνει σε επίπεδα-ρεκόρ στις δημοσκοπήσεις. Στις πρόσφατες τοπικές εκλογές στην Έσση, στη δυτική Γερμανία, η AfD βγήκε δεύτερη και θα μπορούσε να τα πάει ακόμη καλύτερα στις εκλογές που πρόκειται να διεξαχθούν φέτος στα ανατολικά κρατίδια.

Στη Βαυαρία, την οποία ο Χίτλερ αποκαλούσε σπίτι του και όπου ενορχήστρωσε την άνοδό του στην εξουσία, περισσότεροι από το 30% των ψηφοφόρων ψήφισαν το AfD ή τους Ελεύθερους Ψηφοφόρους – ένα άλλο εθνικιστικό, δεξιό κόμμα. Ενώ το πρώτο από αυτά εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται ως πολιτικός παρίας με τον οποίο αρνούνται να συνεργαστούν οι υπόλοιπες παρατάξεις, το δεύτερο υποστηρίζει το κυβερνών Χριστιανοκοινωνικό Κόμμα στη βαυαρική κυβέρνηση.

Για ορισμένους ιστορικούς και πολιτικούς παρατηρητές μία τέτοια συνεργασία είναι σαν ένα θλιβερό déjà vu με μνήμες του παρελθόντος. «Εάν ξέρει κανείς τι οδήγησε τη Γερμανία στη διάλυση περίπου έναν αιώνα πριν, τότε πρέπει να ισχυροποιήσει την Ευρώπη και να αποτρέψει μία νέα καταστροφή», επισημαίνει η Γιούτα Χόφριτς, δημοσιογράφος που έχει ασχοληθεί με την απόπειρα πραξικοπήματος του Χίτλερ. «Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να εξετάσει κανείς προσεκτικότερα τα όσα συνέβησαν το 1923».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς