Πώς θα αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στα ΜΜΕ;

«Έχει σημασία να κατανοήσει κάποιος στη διεθνή δημοσιογραφία τι σημαίνει να μεταδίδω κάτι από το Πεκίνο ή από το Βερολίνο», λέει χαρακτηριστικά ο Νίκος Παναγιώτου, επίκουρος καθηγητής Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης πιστεύοντας πως «έτσι αποφεύγονται οι στερεοτυπικές αναφορές». Συμμετέχοντες από Ελλάδα, Γερμανία, Κίνα και άλλες χώρες προσπάθησαν να εντοπίσουν λύσεις στα σύγχρονα ζητήματα της ειδησεογραφικής κάλυψης. Πόσο αληθινές είναι οι ειδήσεις που διαβάζουμε καθημερινά; Τι ρόλο παίζουν τα κοινωνικά δίκτυα στη σύγχρονη ενημέρωση;

Το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων

Τα λεγόμενα fake news κατακλύζουν ολοένα και περισσότερο το διαδίκτυο και ακόμα και αναγνωρισμένα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν πέσει θύματα μεταδίδοντας το περιεχόμενό τους. «Παρατηρούνται πολλά προβλήματα στην ενημέρωση και το πρόβλημα των fake news καθιστά την επαλήθευση της είδησης πιο επιτακτική από ποτέ. Την εποχή της ψηφιοποίησης, το στοίχημα είναι η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στα ΜΜΕ», εξηγεί ο Κρίστοφ Σμιτ από την Ακαδημία της Deutsche Welle, o οποίος βλέπει ότι η εμπιστοσύνη στα ελληνικά μέσα είναι πολύ χαμηλή εξαιτίας των πολιτικών και κομματικών τους εξαρτήσεων ενώ στη Γερμανία ο βαθμός εμπιστοσύνης στα media είναι πολύ υψηλότερος. O Γερμανός ειδικός πιστεύει ότι οι δημοσιογράφοι οφείλουν να έχουν πλατιά γνώση και να είναι συνεχώς «άγρυπνοι» σε τέτοια φαινόμενα αναφέροντας χαρακτηριστικά πως το κλειδί για την αντιμετώπιση του φαινομένου είναι: «έρευνα, έρευνα και πάλι έρευνα..». Mάλιστα θεωρεί πως το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων μπορεί να προκαλέσει αύξηση της ρητορικής μίσους, η οποία είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί όταν γίνεται σε πραγματικό online χρόνο στα κοινωνικά δίκτυα.

Στις Η.Π.Α. το φαινόμενο συζητιέται ακόμα περισσότερο μετά τις τελευταίες προεδρικές εκλογές. «Υπήρξε μια αύξηση αυτού που αποκαλούν οι πολίτες ψευδείς ειδήσεις και αρκετή προβολή από τα ΜΜΕ όσων γίνονταν αντιληπτές ως τέτοιες μετά την  προεκλογική περίοδο», λέει μιλώντας στη Deutsche Welle η Σέρι Χόουπ Κάλβερ, επίκουρος καθηγήτρια από το Πανεπιστήμιο του Τέμπλ στις Η.Π.Α, θεωρώντας όμως πως: «Δεν είναι πάντα έτσι όπως παρουσιάζονται. Μπορεί να πρόκειται για ένα κομμάτι μιας είδησης που δεν είναι αληθές, μπορεί να είναι μέρος μια πολιτικής προπαγάνδας ή εν τέλει μπορεί να είναι και μία είδηση που δεν αρέσει, που δεν επιθυμεί κάποιος να ακούσει και όχι τόσο ότι δεν είναι αληθινή».

Ο ρόλος των social media

Έχουν γίνει καθημερινότητα και δεύτερη φύση για πολλούς από εμάς. Τα κοινωνικά δίκτυα με τρομακτική επιρροή στην ενημέρωση υπερφαλαγγίζουν κάποιες φορές τα παραδοσιακά μέσα και κάποιες φωνές υποστηρίζουν ότι ίσως θα έπρεπε να υπάρξει κάποιος περιορισμός τους. «Δεν μπορούμε να σταματήσουμε τη θάλασσα. Μπροστά μας έχουμε μια εξέλιξη, την οποία έχουν καταφέρει μια σειρά από blogs, γιατί να μη το καταφέρουν και οι δημοσιογραφικοί οργανισμοί. Χρειάζεται προσαρμογή τους τόσο στο περιεχόμενο όσο και στον τρόπο εκφοράς τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης», επισημαίνει ο κύριος Παναγιώτου. Ο ίδιος υποστηρίζει πως όπως και με το ζήτημα των fake news, αυτά  τα φαινόμενα αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου. «Θα πρέπει να αλλάξει το μοντέλο της fast track και copy paste δημοσιογραφίας. Aυτό μπορεί να γίνει μόνο όταν οι δημοσιογράφοι παράγουν πρωτότυπο έργο, αν γίνουν επενδύσεις σε αυτό το σκοπό, που θα προσελκύσουν το κοινό που έτσι δε θα καταφεύγει στη δωρεάν ενημέρωση», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Έλληνας πανεπιστημιακός που πρόσφατα εξασφάλισε χρηματοδότηση από τη Google για μία έρευνα για την ψηφιακή δημοσιογραφία. 

Πως θα μπορούσαν οι πολίτες να προστατευτούν από όλα αυτά τα φαινόμενα παραπληροφόρησης; Η δύναμη βρίσκεται στους ίδιους, σύμφωνα με το κύριο Σμιτ: «Παλαιότερα υπήρχε μονοδρομικότητα π.χ. με τα γράμματα αναγνωστών. Τώρα αμφίδρομα είναι η μεγάλη ευκαιρία με το σχολιασμό, τη συμμετοχή, οι πολίτες όντας ενεργητικοί χρήστες να ελέγχουν και να φιλτράρουν την είδηση κι έτσι να συμβάλλουν στην καλύτερη επιβεβαίωσή της».

Τεχνολογικές καινοτομίες

Η  συλλογή, ανάλυση και οπτικοποίηση δεδομένων, π.χ. προϋπολογισμών, κυβερνητικών δεδομένων, που μέχρι πρότινος δεν ήταν διαθέσιμα στο κοινό, αλλά είναι πλέον ανοικτά δεδομένα χάρη σε οργανισμούς όπως το Ίδρυμα Ανοιχτής Γνώσης, προσφέρει τη δυνατότητα επαλήθευσης των πληροφοριών  για τους δημοσιογράφους και το κοινό.  Ο πρόεδρος του Παραρτήματος στην Ελλάδα Χαράλαμπος Μπράτσας  πιστεύει  πως: «όσο πιο ανοικτά είναι τα δεδομένα τόσο πιο πολύ θα γίνονται επενδύσεις σε εργαλεία επαλήθευσης και μέτρησης εμπιστοσύνης των ειδήσεων κι έτσι θα μπορέσουν να ξεπεραστούν τα φαινόμενα σύγχυσης που ζούμε τώρα».

Ακόμη, όσο περισσότεροι έχουν πρόσβαση στην πληροφορία τόσο διευρύνεται και ο έλεγχός της, όπως για παράδειγμα με το πρόγραμμα 3asyR που δίνει τη δυνατότητα σε ανθρώπους με αναγνωστικές δυσκολίες να διαβάζουν ευκολότερα και γρηγορότερα online. «Έτσι δίνουμε την πρόσβαση στην ενημέρωση σε ανθρώπους που μέχρι τώρα δυσκολεύονταν να διαβάζουν προσαρμόζοντας το περιεχόμενο στις ανάγκες τους», επισήμανε η Μαρία Τσιάνα, εμπνευστής της εφαρμογής, ούσα και η ίδια δυσλεκτική. Η τεχνολογία δεν είναι πανάκεια για την καλύτερη ενημέρωση σύμφωνα με την ίδια: «Έχουμε δει πολλές φορές να γίνονται viral τα fake news. Από εκεί και πέρα είναι στο χέρι του καθένα αν θα επιλέξει να ενημερωθεί από ένα μέσο ή αν θα επιλέξει πολλές και διαφορετικές πηγές ενημέρωσης. Προσωπικά, κάνω το δεύτερο. Οι πηγές και  η τεχνολογία είναι εκεί για να ελέγξεις αν αυτό που διάβασες είναι ψευδές ή όχι». 

Διογένης Δημητρακόπουλος